Wat ik er goed aan vind? De kinderen. Dat ze de naïviteit hebben die bij hun leeftijd past, terwijl ze tegelijkertijd beschikken over een superieur vermogen tot reflecteren.Waarmee ze de rationaliserende cliché’s van hun egocentrische ouders dus doorzien. Goed gespeeld die kinderen, ook wel door Willem de Wolf, maar vooral door Lineke Rijxman.
Maar dan de volwassenen. Zetten Nederlof en Musters nou rake typeringen neer van doorgeslagen carrièrevrouwen en would- be- kunstenaars? Ligt het aan mij als ik daar vooral dat niet zo sympathieke menselijke trekje in zie om anderen te laten merken dat je zelf natuurlijk niet zo dom bent als die vrouw die je na doet en als die loser die je persifleert? Is het refereren aan de vrienden van Connie Palmen, het manuscript van Halina Reijn en de politieke loopbaan van Lousewies van der Laan en Marijke Vos nou wel een oprechte poging om de actualiteit op het podium te brengen? Of is het toch gewoon bezwijken voor de verleiding om makkelijk te scoren door tegemoet te komen aan de kleingeestige behoefte van een deel van het publiek om eens lekker te lachen om mensen die succes hebben?

Is het slot echt om te huilen? Nee, zo erg is het nou ook weer niet. Maar het is wel op het randje. Ik geef het zonder meer toe, het valt niet mee voor Hanna Jansen. Peter de Graef als Travis heeft het een stuk makkelijker. Hij duikt meteen al aan het begin van de voorstelling op uit de woestijn. Na vier jaar spoorloos in Mexico en nu herenigd met zijn zevenjarige zoon Hunter, neemt hij flink de tijd. Dik anderhalf uur trekt hij er voor uit om ons te laten wennen aan zijn personage en zijn nobele plan: Travis brengt Hunter bij mama Jane en verdwijnt na het volbrengen van die missie weer in zelfmedelijden. Hanna Jansen mag als aan lager wal geraakte mama pas een kwartier voor tijd opdraven. Dat redt ze niet, dat is te kort. Zo uit de coulissen, nauwelijks opgewarmd, in een ordinair jurkje dat vloekt bij haar beschaafde verschijning, moet ze ons laten geloven dat Jane in een ranzige peepshow werkt. En meteen daarna dat haar moederhart huilt van geluk omdat er een eind aan haar lijden is gekomen. Toch vraag ik me af of ze wel echt haar best doet? Of wil doen. Zo moeilijk moet het voor een geschoold actrice toch niet zijn om een beetje hoerig te bewegen en wat tranen te laten biggelen? Als ze zichtbaar zit te persen om toch maar wat glinstering in haar ogen te krijgen, zijn er gelukkig ook vanavond wat toeschouwers die volschieten en een paar traantjes weg pinken. Toch nog een happy end dus. Cynisme op het toneel? Dat is nergens voor nodig. Dat kan altijd nog wel. In een minirecensie bijvoorbeeld.

Hoe het vanaf een podiumplaats is, wil Floortje weten. Dat kan ik haar vertellen. Een heel andere ervaring dan vanuit de zaal. Vooral omdat je de monitoren die op je gericht staan vrij eenvoudig kunt negeren. Vanuit de zaal lukt dat niet door het enorm grote scherm. Net als Floortje heb ik de Nederlandse première op vrijdag 7 april vanuit de grote zaal gezien. Toen keek ik dus ook frontaal naar Opening Night en van opzij naar De Tweede Vrouw, het stuk in het stuk. Ook mijn blik werd steeds naar het beeldscherm getrokken omdat ik de close-ups van de gezichten van de acteurs en de opnames van de documentaire niet wilde missen

Een dag later koos ik voor de kleine zaal, een plaats op het podium dus. Vanaf die plaats kon ik nu niet alleen zien wat er werd vertoond, maar ook veel beter hoe dat gebeurde. Omdat je achter hem zit, kijk je als het ware mee met de ogen van de regisseur van De Tweede Vrouw, Fedja van Huêt, naar hoe er wordt gerepeteerd. Van over de schouder van de cameralieden volg je hoe de documentaire over de totstandkoming van De Tweede Vrouw wordt gemaakt. Je kijkt natuurlijk ook gewoon rechtstreeks naar de bezigheden in de repetitieruimte en naar de gezichten van de acteurs. Zo zie je ook wel hoe goed Elsie de Brauw acteert, want dat ben ik met Floortje eens, die is heel goed.

Floortje vond de mannen minder, daarom moet ik hier een lans breken voor Jacob Derwig. Omdat je hem vanaf een podiumplaats van heel dichtbij kunt zien als de zaal weer eens naar een close-up van Elsie de Brauw zit te kijken, zie je veel beter hoe fenomenaal goed hij tegenspel geeft.
Een aanrader dus zo’n podiumplaats.

Om Door jou te waarderen moet je wel een echte fan van Esther Gerritsen zijn. Gelukkig ben ik dat. Net als een aantal recensenten hieronder blijkbaar. Omdat de dialogen waarin menselijke communicatie haarscherp wordt ontleed, het handelsmerk van Gerritsen, weer ijzersterk zijn, heb ik genoten. Maar verder? In het vorige stuk van Gerritsen, De dag en de nacht en de dag na de dood, vloog het verhullend idioom van de eerste uren en dagen na de dood van een dierbare over het podium. Verrassend hilarisch en wrang tegelijk was dat. Confronterend en herkenbaar tot op de millimeter voor wie zelf ervaring heeft met de tenenkrommende clichés van sterftaal. Maar nu? Als er een verlegen jonge man op bezoek is, merkt de toneelschrijfster in Door jou dat het moeilijk is om echt te communiceren met haar partner, een toneelspeler. Echtgenoten die elkaar op een verhullende manier de waarheid vertellen en op een pijnlijke manier elkaars waarheid ontdekken in aanwezigheid van een zo goed als vreemde. Voor wie Who is afraid kent natuurlijk heel herkenbaar. En voor wie zelf ruzies met een partner bewaart tot er iemand op bezoek is misschien wel confronterend. Voor anderen is het allemaal wat minder boeiend. Ook al omdat de tweede inhoudelijke peiler, het commentaar op het vak toneelschrijven en komediespelen, niet bijster interessant is. Met die kritiek heeft recensente Anneriek de Jong in NRC-Handelsblad gewoon gelijk. Monique Kuijpers en Michiel Nooter acteren goed. Zoals ze dat altijd doen. Maar zonder dat ze van deze rollen iets anders maken dan van hun vorige. De verrassing voor mij was Joeri Vos. Zijn rol als bezoeker is dan wel niet echt origineel, maar het blijkt wel een acteur te zijn die nauwelijks woorden nodig heeft om voortdurend een glimlach om de lippen van zo goed als alle toeschouwers te toveren. Dat maakte ook mijn avond toch weer goed.

De goed gekozen serene aanpak van de regisseur en de fenomenale tekstbehandeling van de acteurs geven de tekst van Schiller’s klassieker Don Carlos (1787) over de perikelen aan het hof van Philips II (eind zestiende eeuw) een enorme kracht! Het verhaal wordt daardoor sowieso al moeiteloos naar deze tijd gebracht. En door de hoge kwaliteit ervan is de voorstelling theater van grote schoonheid. Tenminste voor iemand zoals ik, die niet zit te wachten op geforceerde verwijzingen naar de actualiteit.
Voor mij had de Markies van Posa als aanhanger van het nieuwe protestantse geloof en pleitbezorger voor de Nederlanden dus wel wat voorzichtiger, wat tastender mogen zijn in de scène waarin hij zijn allereerste ontmoeting met koning Philips II heeft. De markies, gespeeld door Jacob Derwig, zet dan zonder te weten hoe de koning daarop zal reageren en zonder enige terughoudendheid zijn voor die tijd uiterst moderne en revolutionaire ideeën uiteen. Ik krijg zelfs even de indruk dat Boermans, door te kiezen voor een verlichte geest die geen twijfel laat zien, de aanhangers van het Geëngageerde Politiek Theater wil behagen. Of wil hij ze juist bij de neus nemen? Zet hij de markies juist daarom neer als een idealist die pas uiteindelijk een rücksichtsloze fundamentalist zal blijken te zijn? Ondanks het feit dat zijn ideeën over humane staatshoofden en zelfstandig denkende individuen ons, ook nu nog, als politiek correcte muziek in de oren klinken.
Maar wie ben ik? Een flink deel van het premièrepubliek had er een open doekje voor over. ‘Eindelijk iemand die toen al zei wat wíj denken.’ Is dat wat ze ermee wilden uitdrukken? En was het Boermans bedoeling om die reactie uit te lokken?

Een puntgave Oerolvoorstelling. Zo is dat. Met Nederlandse liedjes uit de Tweede Wereldoorlog. In sommige bezingt Jetje expliciet verduistering en persoonsbewijs. In andere is de boodschap wat meer verborgen. Dan moet je tussen de regels door luisteren.
Als een acteur in Duits uniform opkomt, en de violist met de jodenster dus van het podium verdwijnt, klinkt achter me zachtjes maar hartgrondig ‘Rotmof’. De oorlog hier op Terschelling meegemaakt, vertelt hij me later. Vandaar. Jetje en haar dansorkest maken dus nogal wat los. Ook bij mij trouwens. Ze musiceren ook wel heel goed, maar het is vooral een sterke theatervoorstelling. Met indrukwekkende spanningswisselingen. Heel knap.
En dat allemaal op een podiumpje van vier bij vijf meter. Als allereerste voorstelling in een door Willem Fries dit jaar tot sfeervol theatertje met veertig zitplaatsen omgetoverde voormalige b.h.winkel in West-Terschelling.

Ik bedoel het niet als kritiek op Provily. Want het was een goede voorstelling. Zijn monoloogversie van 4.48 Psychose. Maar nu dié wel in de selectie van het Theaterfestival zit. Als enige voorstelling van een Nederlandse regisseur nog wel. Nu wil ik alsnog mijn mening kwijt over Zus van.
Perfecte timing in de regie van Allen Zipson, sterke tekst van Lot Vekemans. Maar vooral heel indrukwekkend was Elsie de Brauw als Ismene, de zus van Antigone. Die na drieduizend jaar zwijgen hortend en stotend begint te praten. Vijf kwartier staat ze nagenoeg zonder te bewegen op een leeg podium. Net als Nanette Edens bij Provily dus. Maar wat De Brauw doet met haar stem! Met haar gezicht! En hoe ze zonder echt te bewegen toch haar lichaam laat spreken. En dat op een voor haar hoogst onvoordelige manier, omdat dat bij het personage past. Het is allemaal techniek. Ik weet het. Maar het is zo perfect gedaan.
Heeft Cis Bierinckx deze monoloog domweg gemist?
Of ben ik één van de twee verblinde éénogen in dit land?

De jonge mannen die, verblind door haar geile gekronkel, de wulpse Bianca aanbidden, steken de draak met de banale manier waarop bierdrinkende voetballiefhebbers en koninginnedagvierders tegenwoordig de tijd doden. Veel gezang en schunnige grappen dus.
Maar die ogenschijnlijk platte lol heeft een kritische ondertoon. Ik geneer me er dus niet voor dat ik er hard om moet lachen.
Alsof het hem geen enkele moeite kost, zo ontspannen superieur zet Hans Kesting ondertussen de zelfbewuste Petruchio neer, de temmer van de feeks. Halina Reijn krijgt daardoor alle ruimte voor haar adembenemende vertolking van Katharina. Tenminste vanaf het moment dat het duel met Kesting echt begint. Want dat gegooi met water en kussens in het begin?
De boodschap die we aan het eind mee krijgen, lijkt te zijn dat je alleen met onconventionele liefde aan de leegheid van het bestaan kunt ontsnappen. En dat een paar schrammen en blauwe plekken dan wel het minste is wat je daarbij moet kunnen verdragen.
Wat een subliem geregisseerde chaos!
En wat kan goed geënsceneerde lelijkheid op het toneel toch ongelooflijk mooi zijn!

Een ouder wordende actrice heeft er moeite mee dat ze verdrongen wordt door een jongere. Een mooi algemeen thema met een persoonlijk tintje. Goed geacteerd en op een originele manier verteld. De beginmonoloog waarin Musters zich rechtstreeks tot het publiek wendt, is zelfs heel sterk. En ook het sterven van de zwaan mag er zijn.
Maar de vele uitstapjes naar hoe erg het allemaal is in de wereld vind ik een stuk minder. Abu Ghraib was schokkend. Maar om nou, bijna een jaar later, iemand een sloop over zijn hoofd te trekken en op handen en knieën te laten zitten. En wat te zeggen van het angstbeeld over moslimfanaten die alle homo’s ophokken in Friesland, ze daar misbruiken, en te werk stellen aan de aanleg van een spoorlijn van Amsterdam naar Mekka.
Het schrijnende en ook wel aangrijpende verhaal over de actrice van net boven de veertig die in kleedkamergesprekken met haar assistent onder ogen moet zien dat een jongere rivale niet alleen haar werk maar ook haar minnaar van haar afneemt, geeft ook nog aanleiding tot andere zijpaden. Diepzinnig bedoelde, uit de Filosofische Scheurkalender gewaaide, zweverige monologen die aan mij niet zijn besteed.
En dat is eigenlijk wel jammer. Voor mij dan.
Want het kleedkamerspel van Joan Nederlof als de pathetische afgedankte actrice en Marcel Musters als haar nichterige peroonlijke assistent zou ik zonder die uitweidingen waarschijnlijk wel de moeite waard hebben gevonden.

Het is heel pijnlijk als acteurs zelf niet geloven in wat ze spelen. Als Monique Kuipers steeds onverstaanbaarder gaat praten, luistert zelfs haar tegenspeler Dic van Duin niet meer naar haar. Net als wij probeert hij de muziek thuis te brengen die door de de muren van de aangrenzende schouwburg klinkt.
Het was dringen bij de garderobe in de pauze