Wat is Janni Goslinga gegroeid in haar rol zeg! Tijdens de eerste voorstellingen, ruim drie jaar geleden, nog erg vlakjes. Nu, in de laatste week van de herneming, heel overtuigend. Natuurlijk, de dubbelrol van Hans Kesting als oplossing voor het vertrek van Pierre Bokma blijkt heel geslaagd. En het enigszins kuisen van de vrijscène is een goede en functionele beslissing. Want nu zeurt daar tenminste niemand meer over. Toch is het vooral het uitstekende spel van Janni Goslinga waardoor de voorstelling vanavond veel evenwichtiger lijkt dan in november 2003. Ja, lijkt. Ik ben voorzichtig. Herinneringen kunnen bedrieglijk zijn. Want is de slotmonoloog van Halina Reijn nou echt zoveel minder intens als toen? Hoe dan ook, na meer dan tachtig voorstellingen en meer dan veertig minirecensies (een record op Moose neem ik aan) is het bijna voorbij. Morgen de laatste voorstelling. Vandaag neem ik alvast het gif maar mee, dat Lavinia op een verkreukeld papier de zaal ingooit. Als herinnering.

Vanessa speelt als jongetje met poppen, gaat als man naar de toneelschool en speelt als acteur bij Het Nederlands Toneel Gent. Na een transseksueel proces van twintig jaar keert ze op het podium terug als actrice, onder andere bij Alain Platel. Nu, bijna zestig inmiddels, vertelt ze expliciet, maar met gevoel en humor, haar levensverhaal (ik ben niet anders, ik heb gewoon genderdystrofie). Hard over haar leven in de prostitutie, confronterend over haar vertwijfeling, hilarisch over de operatie, maar ook warm en ontroerend over de relatie met haar vader, moeder en zus. Het is een monoloog die je nederig maakt, die je doet beseffen dat je een ander moet aanvaarden zoals hij is. Een voorstelling die je niet zomaar even uit je hoofd zet.

In klassieke tragedies becommentarieert het koor de gebeurtenissen. Maar nu even niet. Nu verdommen ze het. Bij zinloos geweld en gesterf vlak voor hun neus houden ze even in. Maar als de helden weer wat rustiger zijn of even weg, gaan ze door met hun eigen bespiegelingen over zo maar een onderwerp. Zo lijkt het tenminste. Want die ogenschijnlijk associatieve invallen en gesprekjes raken steeds aan de actualiteit. Het koor geeft dus toch commentaar. Indirect. Door niet in te gaan op het hysterische gedoe van de klassieke helden (die rennend en schreeuwend om aandacht vragen) houden ze de naar binnen gerichte mens van vandaag een spiegel voor. Niet met zwaarwichtige betogen, maar fragmentarisch. Met nu eens een spits dialoogje, dan weer een vinnige opmerking, soms zelfs met een liedje. Luchtig maar toch relevant. Ik begrijp de ergernis van een aantal recensenten niet zo goed. Ik heb een amusante en intelligente voorstelling gezien.

Subliem totaaltheater. Ontroerend, aangrijpend en overweldigend. Inspiratiebronnen (muziek van Monteverdi en filmbeelden van de verwrongen bewegingen van psychiatrische patiënten uit de tijd voordat medicatie daar een eind aan maakte) blijven hoorbaar en zichtbaar in een voorstelling met een adembenemend mooi toneelbeeld en een fenomenale enscenering. Tien dansers en tien muzikanten vormen een vloeiend georkestreerd ensemble, waarin een sopraan zich soepel tussen de dansers beweegt, en waarin dansers elementaire geluiden aan de muziekarrangementen toevoegen. Alles klopt in deze voorstelling, elk detail. Perfectionisme kan intens ervaren wel eens in de weg staan. Maar dat gebeurt hier niet. Integendeel. Hier versterkt het perfecte juist het ervaring van schoonheid en vergroot het de ontroering. Dit is theater waar je gelukkig van wordt.

Het beloofde weeral een schone dag te worden. Dat werd het helaas niet. De belangrijkste reden daarvoor is de manier waarop Waas Gramser haar stem gebruikt. Dat dunne geluid past misschien bij haar personage, een vrouw die probeert goed gehumeurd te blijven ondanks het feit dat ze tot haar middel (in het tweede deel tot haar nek) is ingegraven en ondanks het feit dat ze blootstaat aan de felle zon. Mogelijk accentueert zo’n vlakke tekstbehandeling haar geforceerd montere lijden (dat zou de bedoeling kunnen zijn). Het probleem is dat een groot deel van het publiek het daardoor nauwelijks kan verstaan (wat toch niet de bedoeling kan zijn). De man tot wie de vrouw zich richt in haar monoloog, wordt gespeeld door twee acteurs (Kris van Trier en Vincent van den Berg). Waarom een dubbele Willy? Moet ik daar twee manieren in zien (van onder en van boven) om naar (een) willy te kijken? Ik ben eerlijk gezegd niet zo gecharmeerd van die piemels. Ook daar moet (net als in dat arme varken) nog maar even het mes in. De Snijzaal lijkt daarvoor de geëigende locatie.

Hij is net binnen. Ook boos de zaal uitgelopen. Met een glas wijn in zijn hand legt hij uit dat het volgens hem volstrekt achterhaald zeventigerjaren post avant-gardisme is waar we naar staan te kijken. Op dat moment zien we op de monitor, waarop we de voorstelling zijn blijven volgen, dat er in de zaal zeven tegelijk opstaan. Een medewerkster van de schouwburg vangt ze op en begeleidt ze naar het schouwburgcafé. Als ze daar, nog rood aangelopen van verontwaardiging, ons vrolijk in gesprek aantreffen (we zijn dan al met meer dan dertig) is hun boosheid in een mum van tijd verdwenen. Ze halen een drankje aan de bar en sluiten zich bij ons aan. Dit is echt een vondst! Alle schouwburgen zouden deze noviteit onmiddellijk over moeten nemen. Alle kleine zalen ook. Een besloten ruimte met een scherm en een bar. Iedereen kan voortaan op elk gewenst moment de zaal verlaten, in de hal even heel hard boe roepen, en daarna toch de rest van de voorstelling bekijken en er met anderen op luide toon commentaar op leveren. Een briljant idee! Een groot compliment dus voor de schouwburg in Groningen. De vijf tomaten? Voor de voorstelling. Zo rijk en virtuoos als Guns, Germs, and Steel is, het boek van Jared Diamond waarop de groep zich zegt te baseren, zo arm en banaal is de voorstelling. Heel slecht.

Een eigenzinnige regisseur die Provily. De acteurs heeft hij zo te zien een maand in groepstherapie gedaan. Ze moesten daar hun binnenwereld laten zien zoals ze het zelf noemen. Dat contact zoeken met zichzelf (en met anderen) heeft hij vervolgens uitgewerkt tot een aantal scenes. Dat idee krijg ik tenminste als ik naar de voorstelling kijk. Wat we het eerst te zien krijgen, is een actrice die door een deur het podium op komt. Ze beschrijft nauwgezet haar lichaam en gaat weer door diezelfde deur af. Daarna volgen scenes waarin steeds (het mislukken van) contact met anderen centraal staat. Aan het slot is er dan weer een actrice (een andere) alleen met zichzelf. Voor mij is zoiets nieuw (nooit een repetitie op de toneelschool bijgewoond). Komt integer op me over. Spannend theater maakt die Provily.

De voorstelling is bij lange na niet expliciet genoeg om te shockeren, maar wel weer net een beetje te expliciet om veel ruimte te laten voor verbeelding. Niet zo heel goed dus, maar ook niet heel slecht. Een beetje er tussenin. Goed is het lekkere rauwe acteerwerk van Marie-Louise Steins en het mooie subtiele spel van Merijn de Jong. Voor het slechte stel ik twee nominaties voor. Priester Pijpt Hippolytus in de categorie slappe seks en Volk Lyncht Hippolytus in de categorie knullig geweld. Ben Ramakers (dokter/volk) mag ik je wat vragen? Die vier sigaretten. Ik begrijp wel dat je je verveelt omdat je een uur niks te doen hebt. Maar het is een erg kleine zaal, de rook kan geen kant op. Kunnen we daarom afspreken dat je niet meer rookt op het podium van het Kruithuis. Klinkt eigenlijk heel logisch.

Geëngageerd verkleedkisttoneel blijkt het te zijn over dat er in wezen nooit iets verandert. Met van die erg gemakkelijke en voorspelbare parallellen tussen het Rome van Nero en het Nederland van vandaag. Een cabareteske monoloog over Jezus bijvoorbeeld, een klein beetje aangepast, zodat het ook over Fortuyn gaat. Nogal veel van dat het met die moslims nu net zoiets is als met de christenen toen. Ook nogal wat grappig bedoelde tijdsprongen (Ga terug naar de Betuwe Germaan! Ik ben geen Germaan, ik ben een Romeins staatsburger! Heb je je inburgeringscursus dan al gedaan?) Het zal wel aan mij liggen, want zo’n twintig procent van het publiek geeft de drie actrices na afloop een staande ovatie. Die vinden het blijkbaar wel lekker makkelijk dat Paul Feld (tekst en regie) de moraal in hapklare brokken voor ze opdient. Jammer dat ik geen zeventien meer ben. Dan zou die kitscherige maatschappijkritiek me misschien minder hebben gestoord. Waarom wordt zo’n voorstelling niet gewoon in de gymzaal opgevoerd?

Houd je van katten en van taal? Ook als iemand er met een fiets overheen is gegaan, flink op heeft gestampt en het resultaat daarvan tot slot nog eens stevig door mekaar heeft geschud? Dan moet je niet langer aarzelen, dan moet je gaan. Zeker als je het niet erg vind om twee uur lang onbedaarlijk te lachen om een vreselijk drama. Tis thrue, als het commanceert is het even fecking tough arbeiten. Maar je went snel aan die taal. Misschien helpt het als je als voorbereiding de volgende dialoog tussen Davey en Donny hardop leest. Perhaps isterem gesukkeld in ne condition comateus en musten we ne veterinair klingelen. Perhapstert hem kan da poor poezeke ne picuur geven, oppert Davey tegen beter weten in. Waarop Donny riposteert met How many times en dikwijls opternieft istert u ni gesteld ni van die montagne af te racen lijk ne biciclettezot. Davey houdt vol dat hij hem ni getoucheerd heeft dien hairy bol wol. Donny gelooft er niks van en smaalt After ge derover pert total waart gecrosovert zeker. En problabement achteraf nog eens erover in de vitesse achteruit. Om misverstanden te voorkomen is het misschien goed als ik nog even zeg dat The Lieutenant of Inishmore een bittere satire is over het geweld van Ierse paramilitaire splintergroepen.