Bijzonder…, is het eerste woord wat me te binnen schiet na het zien van mijn eerste Jacop Ahlbom. Geïnspireerd door Buster Keaton brengt Ahlbom met Lebensraum de stomme film naar het theater. De eerste paar minuten maak ik me een beetje zorgen, want anderhalf uur lang slapstickachtige humor en mannetjes in Charlie Chaplin kostuum stemmen mij niet gunstig. Gelukkig blijkt Lebensraum niet zozeer inhoudelijk, als wel beeldend veel meer dan “stom” te zijn. De mime-achtergrond van Ahlbom is duidelijk zichtbaar, maar wordt gecombineerd met acrobatiek, aandacht-trekkende-muziek van Alamo Race Track en een interessante, zeer verrassende vormgeving. Het narratief is simpel en blijft een beetje hangen op een Suske en Wiske niveau, maar de uitvoering ervan durf ik bijna briljant te noemen. De “acteurs” die duidelijk eigenlijk dansers zijn, hebben mij en hun eigen fysiek volledig in hun macht. Ze tonen een theatrale choreografie waarbinnen ze een indrukwekkende spierbeheersing en een excellerende samenwerking zichtbaar maken. Ondanks dat ik er van overtuigd ben dat elke truc goed voorbereid is, brengen de (letterlijke) bokkesprongen een zeker gevoel van spanning met zich mee en blijf ik ademloos toekijken. Met een enorme snelheid komen we tot een einde en wacht ik even flabbergasted af tot ik weer overga op rustig adem halen. Ik zag niet eerder zoiets in het theater en was hier wel aan toe. Bijzonder… én indrukwekkend is Lebensraum zeker, maar vanwege het gebrek aan een diepere laag moet ik de term vermakelijk gebruiken en kenmerkt de voorstelling zich toch ook door het wel erg vluchtige karakter.

Met een flesje spa in zijn hand loopt Josse De Pauw als Marlow heen en weer over het dek. Hij vertelt ons hoe hij als stoombootkapitein op de Congo op zoek was naar Kurtz. Van handelspost naar handelspost neemt zijn en onze kennis over de mysterieuze Kurtz toe. Toch blijft die agent in dienst van een handelsmaatschappij in ivoor een ongrijpbare figuur.

De rivier en de rimboe worden geprojecteerd op acht panelen die onafhankelijk van elkaar kunnen bewegen. Abstract, diffuus. Zoals ook de gevoelens en drijfveren van Kurtz in Conrad’s Heart of Darkness abstract en diffuus blijven. Op videoprojecties van zichzelf speelt De Pauw Marlow’s tegenspelers. De vooraf opgenomen beelden worden geprojecteerd op één van die panelen. Die tweespraken met zichzelf doet De Pauw met alleen een minieme verandering van zijn stem. Je zou de voorstelling daarom misschien monotoon kunnen noemen. Maar dat is dan wel de monotonie die ook Conrad’s novelle zo’n indringende kracht geeft.

Het sober en ingehouden vertelde verhaal over de ondoordringbaarheid van de duisternis (ook die in onszelf) vereist van de toeschouwer uiterste concentratie. Maar dat levert wel wat op. Want Duister hart is niet zomaar een toneelbewerking van een literair werk. Wat regisseur Cassiers ook nu weer doet, is de essentie van een klassieker op het toneel brengen. Daarin is hij een meester.

Het begint. Dansers struikelen, vallen en glijden over het podium. In stilte. Elektronische muziek jaagt even later het tempo op. Dan barst er een woordenstroom los. Die voorlopig niet meer stopt. De voorstelling gaat in no time in de vijfde versnelling, en teruggeschakeld wordt er niet meer. Het publiek krijgt geen tijd om af en toe even op adem te komen. Voor wie geen Duits verstaat, en dus ook nog eens het tekstblok moet lezen, lijkt me dat nauwelijks te doen. Dat is toch wel een minpuntje vind ik.

Ondertussen is in een globaliserende wereld waarin beursspeculanten de boventoon voeren een neurotische schrijver op zoek naar een titel voor zijn stuk, en zoeken slachtoffers van de financiële crisis hun ware zelf en proberen ze hun woede om te zetten in liefde. Met behulp van algensoep, yoga, tai chi, en klankschalen worden hun aura’s gereinigd, zodat de geheelden daarna liggend op de grond en met behulp van de mantra ‘Ich freue mich am Reichtum der anderen’ tot rust kunnen komen. Voor wie hem kan betalen (want goedkoop is hij niet) is er dan eventueel ook nog skype-therapeut Tom.

Dialogen zijn er niet veel in deze tekst-dans collage van Falk Richter en Anouk van Dijk. De tekst wordt voornamelijk frontaal en met kracht de zaal in geslingerd. Maar wat is het weer een jaloersmakend goede tekst. Er komt zo ontzettend veel, en op zo’n intelligente manier, aan de orde. In een monoloog van de actrice die een rol krijgt als kampbewaker bijvoorbeeld wordt de manier waarop Duitsland het nazisme heeft verwerkt geniaal onder de loep genomen, en de gesprekken tussen de schrijver en zijn dementerende vader zijn er dan weer om alles te relativeren. En dat is wel nodig ook met zulke fantasieën als de Porn Revolution, de omwenteling waarbij zeventienjarige meisjes malafide kredietverstrekkers doodneuken.

Dan is er nog de dans. Fascinerend om te zien. En de dansvorm met bewegingen en tegenbewegingen waar Van Dijk patent op heeft, past perfect bij de gejaagde tekst van Richter. Jammer dat dans en tekst toch vooral naast elkaar staan. Niet echt met elkaar zijn vervlochten. Nog een minpuntje dus.

De spot op het midden, niet op het einde.

‘Alleen voor Jullie’ is als een column in een bescheiden vrouwenblad. In een klein hoekje van de pagina van de wereld, genaamd het theater, spreekt een getalenteerde stem die iets te melden heeft. Samen met wat verdwaalde speurders, die korte teksten zoeken om snel te snacken, vindt een kleine, maar groeiende, kern van vaste lezers het stukje en geniet.

In de nieuwe voorstelling van regisseur, acteur en performer Laura van Dolron, is gezocht naar een nieuwe vorm. De actrice Ariane Schluter vertolkt Laura’s tekst in plaats van zijzelf. Maar of dit de juiste keuze is? Schluter speelt als altijd goed en is een ster in het vormen van een personage, maar in ‘Alleen voor Jullie’ mis ik de oprechte en transparante stijl die Laura zo kenmerkt. De keuze voor Ariane Schluter, en daarmee de mogelijkheid om een vrouw van een andere leeftijd dan die van Laura aan het woord te laten, is in beginsel interessant. Wanneer Laura af en toe echter door Ariane’s lippen naar buiten lijkt te barsten, wint Laura’s kracht het van Ariane’s kunde. Schluter heeft niet dezelfde timing en weet de subtiliteit in de bestaande tekst niet altijd op de juiste manier neer te leggen.

Er blijft hoe dan ook zeker wat over van het verhaal dat Laura van Dolron haar publiek wil meegeven. De alledaagse vragen waardoor je je in een vriendschappelijke situatie denkt te begeven is prettig. Vragen over vriendschap staan centraal en zoals bij echte vrienden heb je het gevoel dat je je eigen mening mag houden. Zo ga ik akkoord wanneer Louise, of is het toch Laura, zegt dat ze niets begrijpt van vriendschappen die puur en alleen bestaan in de interactieve wereld. Als ze echter aangeeft dat zij niet snapt dat mensen ‘vrienden’ kunnen hebben met als enige reden dat ze baat hebben bij die vriendschap, ben ik het even niet met haar eens. Ik geloof dat, dit soort vriendschappen er mogen zijn hoewel deze naar alle waarschijnlijkheid vergankelijker zijn dan de vriendschappen die zijn gericht op interesse en genegenheid. En ik heb het gevoel dat ik dit mag denken.

Vooral het einde verlicht me even. Als Louise worstelt met het zoeken naar een ‘goed einde’, vraag ik me samen met haar af waarom een einde zo belangrijk is en waarom iets vaak als slecht gezien wordt als het eindigt? Alles eindigt. Van binnen knik ik dan ook hevig als Louise zegt: “Als iemand dood is gegaan zegt men toch ook niet ‘hij is dood, dus zijn leven was slecht’?” Waarom kan een relatie ook niet goed zijn als het eindigt en eindigen omdat het goed is geweest. Ook ik richt me, helemaal in het theater, vaak erg op het einde. Misschien moet ik dat eens wat meer los laten en me meer richten op het midden, hetgeen waar het eigenlijk om gaat.

Niet laaiend enthousiast dus door de combinatie Schluter en Van Dolron, ik mis Laura, maar wel weer genoten van de stem van deze integere en mensvriendelijke theatermaakster

Quality time van Demugmetdegoudentand gaat in reprise en dan weet je het wel…die moet je gezien hebben! Voor de vierde avond achtereen sleep ik mezelf, toch met een lichte tegenzin, naar het theater denkend te weten dat ik iets goeds ga zien. Niets is helaas minder waar. Het niet-typische-Grandtheatre-publiek maakt mij bij aanvang al wat argwanend en na afloop is vermoedelijk ook de teleurstelling en ongeïnspireerdheid van mijn gezicht af te lezen. Quality time een ‘black-fear-comedy’ van Joan Nederlof vertelt het verhaal van een modern gezin waarbinnen moeder veel meer meemaakt dan er aan de hand is, vader zich voortdurend een grote loser voelt en zijn zoon als grootste concurrent ziet, zoonlief zelf alleen maar bang is te zullen zinken en kleuterdochter zichzelf een kwaliteitenpakket heeft aangemeten om zich maar te kunnen handhaven in alle ellende. We beginnen met een dosis platte humor waar ik, ik moet zeggen in tegenstelling tot het overgrote deel van het (ik denk) onervaren theaterpubliek, niet om kan lachen. Doordat er direct ingespeeld wordt op de actualiteit, want er wordt gesproken over de vermeende triple A-status van Nederland en de komende verkiezingen, houd ik nog een sprankje hoop. Maar na twintig minuten zitten, wachten en wensen besef ik me terdege dat dit niet slechts een opwarmertje is, maar hetgeen waar al deze mensen deze avond (en de avond die nog zal volgen) voor naar het Grand gekomen zijn. Ik denk terug aan mijn vroege jeugd en de kluchterige stukken die ik op televisie zag bij de Tros waarin Jon van Eerd zeker tien verschillende deuren kon nemen om het toneel te verlaten of te betreden. En toch… ja, ik heb me wel vermaakt. Echter, dat had ook gekund onder het genot van een wijntje en wat te knabbelen, liggend op de bank met Ik Hou Van Holland op de buis.

De Man en de Loden Bal

Soms is het bijna saai om iets te schrijven over voorstellingen van gezelschappen waar je stiekem, of heel openlijk, een beetje fan van bent.

‘San Francisco’, de nieuwe voorstelling van theatergroep De Warme Winkel, is wéér een goede voorstelling. Een hol kijkende Vincent Rietveld en Mara van Vlijmen melden ons, net zittend op de nog koude stoelen, dat er geen voorstelling is. Hoewel het idee was om een voorstelling te maken over de economische crisis, hadden de makers te kampen met persoonlijke crises, waardoor de makers al blij waren als ze de repetitieruimte eens bereikten. Daarnaast bleek er niet genoeg financiële kracht om een voorstelling te maken omdat De Warme Winkel zichzelf economische vergaloppeerd had in tijden van het succes van ‘De Weense Herfst’.

Ik geloof ze, heb medelijden met ze want ze werken altijd zo hard en heb dan ook pas op een later moment door dat deze ‘niet-voorstelling’ al een behoorlijk lange tijd aan de gang is voor iets dat er niet zou zijn. In het kader van “dit soort scènes zouden in een voorstelling over de crisis kunnen zitten” toont dit intelligente gezelschap met een ongelimiteerde verbeeldingskracht ons tal van verschillende mogelijke voorstellingen. In een kraakpand met nauwelijks middelen slepen de makers ons aan onze verbeelding in steeds wisselende verhalen en werelden. Zoveel interessante scènes zijn het resultaat. Een scène waarin een gestileerd mannetje op een Robert Wilson-achtige manier achterna gezeten wordt door de economische crisis als een grote loden bal, eentje waarin vijfentwintig zzp-ers en bekende Nederlanders de hoofdrol spelen in een tv-programma en de meest beeldende in mijn perspectief: een man die een groot touw over een weide van appelkruimeltaart draagt en hiermee vervolgens een conjunctuur slaat waardoor appelkruimel plaatsmaakt voor het onderliggende vlees en bloed. En dit is enkel nog een kleine greep uit het geheel.

Naast deze prachtige beelden zonder ze daadwerkelijk uit te spelen is zwaarte en lichtheid weer geweldig in balans. Van insiders grappen tot humor waar iedereen om moet grinniken wanneer Mara en Vincent elkaars schuld vergeven om op nieuw te kunnen beginnen. Zoveel spelplezier dat ik mezelf wederom op wil geven als vriend van deze integere makers.

Begrip Zonder Goedkeuring

In de voorstelling ‘Woensdag Gehaktdag’ naar het gelijknamige boek van Richard Klinkhamer dat een aantal jaren geleden veel mensen in de klem had geven regisseur Tom de Ket en acteur Albert Secuur een blik in het leven van deze moordenaar. Meer dan enkel een reconstructie te hebben gemaakt van de moord op Klinkhamers’ vrouw Hannie biedt deze voorstelling een context. Zonder echt medelijden te krijgen met deze schuldige man of zijn daden goed te keuren, wat hopelijk niemand kan, zorgt de voorstelling voor de mogelijkheid om Klinkhamers’ handelen te kunnen plaatsen in zijn leven. Dit plaatsen zorgt voor een bepaald soort begrip. Ook ik kan niet met zekerheid zeggen hoe dun de beschaving is en of er zich mogelijk een situatie zou kunnen voordoen waarin ik iemand zou kunnen verwonden, of erger.

Secuur schakelt in deze monoloog voor meerdere stemmen psychopathisch snel tussen de verschillende personages. Het verschil tussen bemoeizieke Groningers, opdringerige journalisten en juristen wordt aangegeven door afwisselende (stereotypische) stemmetjes en hierin slaan deze theatermakers de plank, wat mij betreft, een beetje mis. Het spel tussen Klinkhamer en Secuur zelf is wel erg interessant en de theatrale oplossingen om deze twee in een monoloog met elkaar te kunnen laten communiceren zijn creatief.

De grootste kracht van de voorstelling is echter het spel tussen Secuur en de (mond)dode Hannie (Michelle Samba) die met haar bespeling van verschillende, verrassende, instrumenten een sterke invloed heeft op de heersende sfeer.

Toch dwaal ik soms af omdat de tekst misschien zo nu en dan wat mist aan scherpte en na afloop ben ik niet zo ontdaan als ik had verwacht. Of had willen zijn? Misschien had ik uiteindelijk bozer willen zijn op Klinkhamer, maar juist de context en het verstilde, heel kleine einde, waarin Klinkhamer zijn spijt betuigd, zorgen er voor dat ik wat berust de Machinefabriek verlaat. Begrip voor deze demon blijft over, zonder zijn daden goed te keuren.

Het klopt niet.
De zin ‘Ik weet niet hoe ik moet eindigen’ bijvoorbeeld.
Daar hoor je de schrijver doorheen.
Dat geeft iets extra’s aan zo’n zin.
Maar dat werkt niet als een andere actrice die zin uitspreekt.
Hoe goed die actrice ook is.

Ariane Schluter is een goede actrice, ze probeert dus een extra laag aan te brengen met haar spel. Als Laura van Dolron zelf op het podium staat, is behalve de (gespeelde) tastende en zoekende letterlijkheid van de performer, ook altijd de alwetendheid van de schrijver Van Dolron merkbaar. En zo’n tekst is het. Ook deze keer. Een tekst die die twee lagen al in zich heeft. Het lijkt wel of Schluter juist díe extra laag wil laten zien. En dat kan natuurlijk niet.

De tekst is wel aardig overigens, mooie vondsten als het niet kunnen vrijen door het denken aan de Twin Towers, mooie zinnen als ’ In de ooghoeken van hun gedachten zien ze dat ze verloren zijn.’ Ja, mooi. Mooi woord dus ook. Ooghoekgedachten.

Het is warm in het Kruithuis, de zaal zit vol en de verwachtingen zijn hoog gespannen. Ook de mijne en daarom doet het me ook een beetje pijn om me, na het werk van Laura van Dolron vele jaren bewonderd te hebben, minder positief te moeten uitlaten over haar nieuwste voorstelling Alleen voor jullie. Ariane Schluter is niets te verwijten, want ze doet wat ze kan en ik heb haar wel eens een briljant actrice genoemd. Louise is het personage dat Ariane vertolkt maar dat eigenlijk de 45 jaar oude weerspiegeling van Laura van Dolron zelf is en de woorden die ze zegt lijken dan ook niet uit haar mond te komen. Het eerste kwartier stoor ik me ontzettend aan de stem van Laura die de zinnen van Louise, uitgesproken door Ariane, nazegt in mijn hoofd maar dan zoals ze gezegd zouden moeten worden; perfect getimed en met een onmiskenbare herkenbare dictie. Terwijl ik zit te luisteren en overweeg (zoals Louise de mannen in de zaal verzocht) een dutje te gaan doen, dwalen mijn gedachten af naar Oom Wanja die op datzelfde moment in de Stadsschouwburg opgevoerd wordt en vraag ik me af of dat misschien toch de betere keuze zou zijn geweest. Op het toneel zie ik een personage en vanavond staat Laura, die normaal heel dichtbij komt, ineens heel ver van me af. “Ik ben iemand, ik ben iedereen en ik ben niemand” blijkt de boodschap en hoe mooi ik die ook vind, binnenkomen doet hij niet. Ik luister toch geboeid, zeker naar de muzikale intermezzo´s en af en toe zit ik even rechtop en richt ik mijn hoofd op om bevestigend mee te knikken met hetgeen Louise te vertellen heeft. Maar toch.. Louise is 45, een leeftijd die ik nog hoop te bereiken maar niet voordat ik dertig ben geworden, en praat over een eenzaamheid die ik niet herken. De woorden treffen me niet zoals veelal, wanneer van Dolron zelf ten tonele treedt, wel het geval is. Op het toneel staat een marionet en die zien we helaas al zo vaak in het theater. Het moment was daar… vernieuwer Laura van Dolron moest zichzelf gaan vernieuwen, maar heeft naar mijn mening daar niet de juiste vorm voor gevonden.

Wij het publiek zijn de sensatiezoekers, hij belooft onze behoefte te zullen bevredigen. De ´roman´ Woensdag Gehaktdag van Richard Klinkhamer zorgde voor veel opschudding, want toonde wel erg veel gelijkenis met zijn eigen leven en waar was toch zijn vrouw gebleven? Feiten en fictie verdringen elkaar, ook in de gelijknamige voorstelling, maar wat waar is en wat niet doet er niet toe. Tom de Ket stelt in Woensdag Gehaktdag direct en indirect een aantal misschien retorische gewetensvragen aan een theaterpubliek dat gewend is te zwijgen, maar mijn gedachten zwijgen niet langer. Kan het een ieder overkomen? Nee, luidt dan toch het antwoord. Richard Klinkhamer is een verwaarloosd klein jongetje in de steek gelaten door zijn moeder: hoer van de Duitsers. Richard Klinkhamer wordt gepest, is pleegkind en zwerver. Richard Klinkhamer blijkt getekend door de gruweldaden uit zijn legioenstijd. Niet zo vreemd dat zo iemand rare bokkesprongen maakt, toch? Zijn ervaringen uit het verleden dan toch garantie voor de toekomst?

Albert Secuur zet een overtuigende Richard Klinkhamer neer en laat ons de mens achter het monster zien. Tom de Ket had ons kunnen overspoelen met choquerende feiten en aanstootgevende gruwelverhalen, maar kiest ervoor met behulp van niet té ingewikkelde theatrale middelen, het toch nog steeds fascinerende verhaal te vertellen, dat bovendien ongelooflijk mooi muzikaal begeleid wordt door Michelle Samba. We zien Klinkhamer als een intelligente, norse, waarschijnlijk schizofrene, maar zeker vereenzaamde man, die nou eindelijk eens met rust gelaten wil worden! Secuur schakelt moeiteloos van zichzelf naar het personage Klinkhamer, via de vervelende journalist van het Dagblad, terug naar zichzelf en weet haast elk typetje feilloos, soms met humor, neer te zetten. Albert Secuur en de prachtige creatieve muziek dragen het stuk dat wordt afgesloten met stemmen vanuit alle hoeken, toch berouw in de vorm van een ontroerend slotwoord en het Ave Maria. Amen, voor deze voorstelling.