Zoekende naar een overschreden Houdbaarheidsdatum of wat dan ook.

Zij, een vrouw wiens liefde overmand wordt door de angst deze liefde te verliezen. Een vrouw die nooit alleen geweest is en zichzelf in haar appartement, een transitzone tussen een verleden en een toekomst, vasthoudt om te wachten op haar geliefde. Of deze geliefde ooit werkelijk terug komt is een vraag die Jon Fosse opwerpt, maar het publiek wil laten beantwoorden. Fosse staat bekend om het niet bieden van eensluidende antwoorden op de vragen die zijn werk oproept en daardoor blijven na de voorstelling ‘Nooit van Elkaar’ van Toneelgroep Amsterdam ook vragen rondzweven op zoek naar een antwoord. Is de relatie tussen ‘hij’ en ‘zij’ vergaan door de overvloedende verlatingsangst of is die ‘simpelweg’ de houdbaarheidsdatum overschreden die op elke relatie staat gedrukt. Dit door schrijver en regisseur voorgeschreven einde van de relatie in het algemeen steekt me en brengt me in aanraking met een pessimisme en een begraven van hoop waar ik niets mee te maken wil hebben. Als dit de houding is die men ten overstaan van de liefde zou moeten innemen, kunnen we beter direct allemaal niet eens meer proberen om een relatie te beginnen.

Nog erger is de smaak van een uiterste houdbaarheidsdatum van de vrouw. Zij voelt dat haar man steeds meer afstand van haar neemt. Geestelijk is de man in haar beleving bij een andere, jongere vrouw en ze lijkt hem aan deze vreemdeling te verliezen. Zelfs meer aandacht besteden aan uiterlijk en lijken op haar jongere plaatvervangster helpt niet om de aandacht van haar man langer dan een blik op te eisen. Is dit werkelijk wat Van Hove wil? Zoveel sterke vrouwen hebben een plaats in zijn voorstellingen en nu, een vrouw die niets meer kan doen en haar man moet los laten. Als ze werkelijk de kracht bezat in haar eentje verder gelukkig te zijn, zou ze onafhankelijk zijn, maar mij krijgt Chris Nietvelt niet overtuigd. Nietvelt speelt egaal en vooral in het begin raak ik ronduit verveeld door de herhaling, terwijl die me eigenlijk in het bekende Fossiaanse ritme zou moeten sleuren. Het tweede deel van de voorstelling maakt meer benieuwd naar de relaties tussen de personages, maar uiteindelijk kan zelfs de wind die als indringer naar binnen waait me geen helderheid geven. Onduidelijkheid blijft en houdt me zoekende.

Huilende IJsblokken en een Moederlijke Medea

Na twee jaar Ola Mafaalani in Groningen zag ik haar eerste NNT voorstelling ‘Medea’ nogmaals. Hoewel ik bij de eerste keer dat ik het werk van Mafaalani mocht aanschouwen nog enorm in mijn rode pluche zat te worstelen om betekenis te geven en met verkrampte vingers de chaotische kluwen van disciplines te ontwarren, lijk ik nu, meer dan toen, gewend te zijn aan de taal van het NNT van Mafaalani. De chaos valt me nog steeds op en de keuze voor sommige disciplines, zoals de flamenco danser, zijn me nog steeds niet duidelijk en ik vraag me ook nog steeds sterk af of een aantal van deze keuzes de voorstelling nu werkelijk sterker maakt of juist verzwakt, maar hoe dan ook weet ik de beelden en teksten nu over me heen te laten komen voor omdat ik over het algemeen meer lijk te begrijpen van Mafaalani’s manier van werken. Toch blijf ik het zeggen dat deze manier van werken, juist nu ik in deze voorstelling wederom dezelfde aspecten herken, qua creativiteit langzaam lijkt leeg te bloeden. Een signatuur is één ding, maar het steeds maar weer toepassen van dezelfde trucjes (wat het uiteindelijk worden als je ze in elke voorstelling gebruikt) doet mij denken aan luiheid en dat is nou net het geen, in mijn optiek, niet bestaan mag bij een groot gezelschap zoals het NNT.

Dan over het acteerwerk in ‘Medea’, het spel van Peter Vandemeulebroecke komt iets gekunsteld in zijn rol van Jason, terwijl hij juist in de eerste versie van ‘Medea’ enorm straalde in de rol van de oppas. Maartje van de Wetering verrast me wederom niet, ze zingt prachtig, maar echt dat heb ik nu gehoord. Kreon wordt in deze allerlaatste voorstelling gespeeld door de commissaris van de Koningin, Max van den Berg, die een actualiserende rol op zich neemt, maar qua spel natuurlijk enorm onderdoet voor de professionele taalkunstenaars van het NNT. Het actualiseren is overigens een enorm sterk punt van deze voorstelling, wat naast van den Berg als acteur ook nog vorm krijgt in de nieuwsberichten over kindermoord, voorgelezen door de prachtige stem van Noraly Beyer. De hele voorstelling wordt vooral gedragen door het prachtige spel van Malou Gorter, ook aan het spel van deze geweldige actrice moest ik tijdens de eerste versie van ‘Medea’ enorm wennen, maar wat is ze een prachtige actrice die in deze voorstelling een meesterlijke en warme, moederlijke Medea neerzet.

Het hoogtepunt van deze voorstelling zit aan het eind, veel voorstellingen zwakken hun hele voorstelling af met een wormvormig aanhangsel van een einde, maar de verstilde prachtige ‘pannenkoeken-bak-scène’ raakt pijnlijk diep en gevolgd door een euforische theatraal brekende hysterie van de acteurs die uit hun rol stappen na de kindermoord en een actrice als Medea, haar kinderen van het leven beroofd die niet stoppen kan met het voelen van de pijn die deze daad haar heeft gedaan en daardoor verwond afsteekt tegen het ‘feest’.

Verleden, Heden en Toekomst in een Uitgestippelde Wurggreep

Eigenlijk zag ik in de Rabozaal van de Amsterdamse Stadsschouwburg vier voorstellingen voor de prijs van één, verschillende voorstellingen door de mate waarin de afzonderlijke scènes qua kleur en manier van spelen van elkaar verschillen, maar natuurlijk zorgt de combinatie van de tekst van Bergman en de zoals altijd goed doordachte regie van Van Hove voor een verbinding en eenheid. Het onstuitbare acteerwerk van de topacteurs die Toneelgroep Amsterdam rijk is maakt me wederom blij en laat me meegaan in de levens van de personages. Verrassend is het hoe deze gouden combinatie van regisseur en acteurs er bij elke voorstelling voor zorgt dat een andere ster straalt; zo is het Hadewich Minis die door haar fenomenaal humoristische en vertederende spel weer op mijn radar verschijnt na haar bijna even vergeten te zijn. Zo is er ook Janni Goslinga die me in haar rol van de verlaten vrouw verbazingwekkend weet te raken, terwijl haar spel me normaal gezien vaak maar too much overkomt en tot slot een grote, hele grote ode aan de prachtige stem en het subtiele spel van de nieuweling Suzanne Grotenhuis, nog nooit eerder gezien, maar laat daar verandering in komen!

Ook de scenografie van deze voorstelling was weer prachtig en vooral hierdoor kwam het principe van ‘Theater als een ontmoeting tussen toeschouwer en maker’ zoals Grotowski deze centraal stelt enorm tot zijn recht.

Het verhaal over het huwelijk van Johan en Marianne kent drie verschillende tijden. Ik hoor om me heen mensen per scène verschillen van mening, omdat niet elke scène evenveel herkenning oproept, voor mij zijn er echter in elke scène wel aspecten die bekend zijn en helemaal het mengen van de acteurs tussen de toeschouwers zorgt er bij mij voor dat ik me persoonlijk aangesproken voel. Telkens stelt een andere generatie het heden voor dat vast lijkt te zijn gehaakt in het verleden en de toekomst en geen verschil meer kan maken. Dit aspect is interessant vormgegeven door het spel van de verschillende scènes hoorbaar te laten in de andere scènes door de half open theaterruimtes. Vrolijk word ik zeker niet van deze voorstelling, maar ook raak ik niet compleet in zak en as. Elk deel van de voorstelling neemt een eigen gevoel mee dat overgenomen wordt door de volgende. Zo voel ik de schoonheid van een relatie en de liefde, de pijn als gevolg van ruzies en het verlaten, maar het geen me het meeste bijblijft is angst voor de schimmel die een relatie kan verrotten zonder er enige vat op te hebben. Tot wanneer moet je een relatie blijven volhouden en wanneer is het beter om er mee te stoppen?

De voorstelling laat me zitten met een wrang gevoel, dat jammerlijk door het slepende einde en het onbeholpen “gedans” van Hugo Koolschijn omslaat in irritatie waardoor de ervaring uiteindelijk met een ingescheurde rand eindigt.

Voyeuristisch genot

Voor drie dagen werden het oude NNT en het huidige even één. Vijf voormalige NNT-acteurs begonnen na hun NNT-tijd een gezelschap met als basis een improvisatieformule en op 14 tot en met 16 april mengden zij zich met de acteurs van het NNT van Ola Mafaalani om zo het publiek van de Machinefabriek te kunnen plezieren met drie improvisatievoorstellingen.

Het concept waarbij elke dag vijf verschillende acteurs zich met blindvertrouwen overgeven aan ‘de schrijver van de avond’ levert hilariteit op. De schrijver geeft aan elke acteur een personage, deelt dezen een algemene situatie en verhaal mede en nadat elke afzonderlijke acteur ook nog een persoonlijk verhaal heeft mee gekregen, waar de andere acteurs geen weet van hebben, kan het feest beginnen.

Kortom een hap informatie voor alles begint en waar je je als toeschouwer voor open moet stellen, langzaam alles tot je door moet laten dringen en niet afhaken wanneer door de hoeveelheid aan informatie geen touw maar aan het andere vast te maken is. En als alles duidelijk is voor toeschouwers en acteurs, kan het beginnen. Een avond waarbij de lach de boventoon voert en af en toe een donkere noot een glimp van aanwezigheid laat zien. Vooral de plaats van de toeschouwers als voyeur en alle kennis die deze heeft door het kennen van alle verhalen zorgt voor komische moment waarbij de acteurs geen notie hebben van de oorzaak.

Artistiek gezien kent deze vorm van theater misschien niet de hoogste waarde, maar wat wordt improvisatie onderschat en weinig gebruik en wat kan het een enorm vermakelijke avond opleveren. Bedankt Nachtgasten en komt eens terug naar Groningen.

Op het randje van de Top

Zoveel lovende recensies laten verwachtingen torenhoog reizen die jammer genoeg door de met testosteron overlopende top acteurs niet kunnen worden waar gemaakt in deze door Eric de Vroedt geregisseerde grote zaal voorstelling. Met de gelijknamige tekst won David Mamet in 1984 nog de Pulitzerprijs, maar de tekst komt in deze voorstelling zwak over. De stropdassen wurgen me niet, noch slaan ze me in mijn gezicht om attent te maken op iets meer. In zijn vorige voorstelling sprak de Vroedt me vaak niet aan door zijn overpolitieke benaderingen, maar nu blijft de voorstelling vlak en lijkt deze niet verder te gaan dan typetjes en hard gelach (in de brullach zin en niet in de pijnlijke zin). Naast het feit dat de stof die de voorstelling wil behandelen me niet aanspreekt, heb ik ook een gevoel dat de werkelijke boodschap meer, al dan niet enkel, iets bewerkstellingen bij de kleine groep van zakenlui die naar het theater gaat en niet bij het grote publiek.

Verder heb ik elke afzonderlijke acteur betere prestaties zien geven in meerdere voorstellingen, alhoewel Fedja van Huèt een klein licht laat schijnen door een fantastisch goede komische timing en door eht tonene van een grote veelzijdigheid aan kleuren in zijn personage.

Niet mijn favoriete TGA voorstelling, maar ach niet altijd alles kan de top van de top overstijgen.

Silent John, what have you done

Meer een theatraal concert dan een muzikale theatervoorstelling is ‘Songs at the end of the world’ van de acteurs van Wunderbaum en de band Touki Delphine. Na het zien van de trailer en het feit dat de voorstelling, waarschijnlijk door een tekort aan interesse, van de grote zaal omgezet was naar toneel-op-toneel voor maar 100 toeschouwers, ging ik met enige tegenzin naar de Stadsschouwburg. Het theatrale concert bood me echter iets wat ik nog nooit gezien en ervaren heb, wat vernieuwend en inspirerend was en me daardoor verraste. De groep van performers lijkt voornamelijk in de uitvoering van de muziek enorm goed op elkaar ingespeeld en gaf de indruk al jaren met elkaar te werken en alhoewel me gedurende de gehele voorstelling een gevoel bekroop dat er iets miste op theatraal of dramaturgisch gebied, wisten de performers me hiermee een aantal keren diep te raken.

De totale leegte van een Antarctische ijsvlakte is een pracht metafoor voor een tijd en ruimte om opnieuw te kunnen beginnen, afgescheurd van verleden, heden en toekomst. Het decor kent bijna enkel praktische onderdelen zoals één enkel ijzig achterdoek en de instrumenten waarmee de muziek naar de toeschouwers gebracht zal worden. Door het povere gebruik van decor komt de nadruk te liggen op het verhaal van de performers, in tekst en muziek, een verhaal dat dichtbij komt omdat het persoonlijk is en direct vanuit de performers tot het publiek lijkt te komen. Er wordt een droomwereld geschapen over de dromen en jeugdherinneringen van de performers waardoor een idealistische wereld gecreëerd wordt waarin de toeschouwers meekunnen deinen op de gevoelens en melodieën die ze worden aangereikt. Deze wereld aan het einde van de voorstelling nog versterkt door een prachtige beeldende onderwater scène waarin grote kwallen door water lijkten te walsen en waar één van de performers de stille wereld van het ijskoude Antarctische water al duikende wil ontdekken. Hoe mooi deze visuele scène ook is en hoeveel indruk deze ook maakt, toch kan ik het dramaturgische nut niet vinden en de in deze voorstelling opgetrokken waanwereld komt mij echter iets te ideaal voor om me echt te raken. Ik mistte een tegenwicht tegen alle mogelijkheden. Af en toe werd een keerzijde als een soort blindedarm achter een scène geplakt, maar werd deze niet genoeg uitgewerkt om een echte indruk achter te laten. Ook zaten er voor mij in de voorstelling nog net iets te veel leegtes tussen scènes waardoor ik een gevoel kreeg dat de voorstelling nog niet genoeg gepolijst was om te kunnen toeren.

Kortom beeldend en muzikaal een pracht van een voorstelling, vernieuwend en daardoor interessant, maar op dramaturgisch gebied en qua afwerking van het geheeld zouden er nog net iets meer spreekwoordelijke puntjes op de ‘i’ gezet moeten worden om vervolgens nog dieper te kunnen raken.

Draaiend vloeien schimmen samen

De Duitse regisseur Thomas Ostermeier maakt als gastregisseur een puur tekstuele ervaring waarin beeld en geluid deel lijken van de tekst van Ibsen en samen opgaan in een ontroerende, minimalistische synthese.

Een aantal van de beste acteurs van Nederland probeert ons te confronteren met Ideeën en gewoontes uit het verleden, ofwel spoken, die ons achtervolgen en waar we soms van los willen komen, ook al kan dit niet. De geschiedenis is een deel van wie iemand is en is daardoor onmogelijk te verloochenen. Niet alleen persoonlijke geschiedenissen zorgen hierbij voor het vormen van je toekomst, ook genetisch lijken we gedoemd te zijn om in vrij gebaande patronen te vervallen. Ook discussiëren Dominee Manders (Hans Kesting) en Oswald Alving (Eelco Smits) over het al dan niet bestaan van liefde, waardoor de vraag rijst of de 21e-eeuwse liefde niet een andere inslag zou moeten kennen dan de ons allen bekende opvatting. Bestaat de liefde van vroeger nog in de relaties van vandaag of eindigt men deze relaties vaak al voor die liefde heeft kunnen ontstaan? Is de liefde van de 21e eeuw niet een liefde waar vrijheid behaald wordt omdat dwang en verwachting uit de kern van de liefde worden weggenomen en een vrijblijvendheid terugkeert. Zou het nu in liefde niet belangrijker moeten zijn dan het verleden en de toekomst en zou de liefde die we voelen niet moeten primeren over het aangenomen, gedateerde beeld van liefde?

Deze vragen krijgen diepte op een continu draaiend plateau waardoor het lijkt alsof de acteurs in het begin van de voorstelling hun draai niet lijken te vinden omdat de wereld die draait ervoor zorgt dat het contact met de aarde niet goed gevonden kan worden. In het tweede deel gaat het acteergeweld echter los, waarbij dit geweld, anders dan we gewoon zijn van Toneelgroep Amsterdam, het grootste deel van de tijd geïnternaliseerd wordt in plaats van naar buiten geslingerd. En hoewel het spel van stagiaire Isis Cabolet, die niet op kan tegen de andere grote karakters op het podium, en het op de zenuwen werkende bespelen van het publiek in De-Grote-Hans-Kesting-Comedy-show tegenvallen, zorgt het samenspel van Marieke Heebink en Eelco Smits voor een tegenwicht. De momenten waarop deze twee prachtig op elkaar ingewerkte acteurs samen in de dieptes van de complexiteit van hun personages opgaan, verdwijnen zij in een magisch moment. Hoewel het tekstuele spel van de verschillende acteurs in deze voorstelling nogal uiteenloopt is het veelvuldig gebruik van stil spel daarentegen van allen goed en zorgt deze voor een spanning en verkramping die een groot deel van ervaring maakt.

Deze door Ostermeier opgeroepen nieuwe kant van Toneelgroep Amsterdam staat me aan, raakt me en zou ik graag vaker willen zien. De combinatie van een prachtige repertoiretekst, goede acteurs waarbij sommigen zichzelf overstijgen en een perfectie in de verhouding tussen de verschillende theatrale middelen zorgt voor een ervaring die je opnieuw wil beleven.

De Gooische Vrouw en de Spangastiaan gaan voor zwart

Een verknipte, maar interessante moeder-zoon relatie staat centraal in deze voorstelling met als basis de ongecensureerde tekst van Polly Stenham. Wanneer Mia in de problemen komt omdat ze op het internaat waar ze verblijft een meisje heeft verdoofd met de medicijnen van haar moeder , neemt ze ons mee in de puinhoop van een gezinssituatie waarin zij verkeert. Doordat de vader des huizes zijn geliefde is achterna gereisd naar Hong Kong neemt deze niet actief meer deel aan het gezinsleven waardoor enkel moeder, Martha, en zoon Henry zijn overgebleven in hun appartement. Dit appartement zou volgens de tekst klein en een grote rotzooi moeten zijn, omdat de moeder haar grip op het leven is kwijtgeraakt en zich heeft verloren in de drank. Bij het Nationale Toneel is deze ruimte echter een strak, modern geheel die als een luxe onderkomen aanvoelt. Henry, de moedige zoon van het gezin zorgt voor zijn geestzieke moeder, gaat niet meer naar school en lijkt te vroeg verplicht volwassen te zijn. Dit zorgt ervoor dat moeder en zoon op elkaar zijn aangewezen en op alle gebieden afhankelijk van elkaar zijn, ook op het gebied van liefde.

Het acteerwerk van Tim “Spangas” Murck is verrassend en bij vlagen fenomenaal, voornamelijk wanneer Henry’s greep op de gebeurtenissen verslapt aan het einde van de voorstelling waarbij Murck zijn wanhoop prachtig vormgeeft. Susan Visser valt tijdens deze voorstelling echter wat tegen, want hoewel haar grote manier van spelen past in het geheel van ‘Gooische Vrouwen’, zorgt deze bij het spelen van een complexe en gelaagde rol als Martha enkel voor een aantal geloofwaardige en bijzondere momenten. Ook lijkt, hoe vreemd het ook mag overkomen, Susan Visser een te aantrekkelijke en verzorgde vrouw voor een vrouw die zowel geestelijk als lichamelijk door de drank en mentale uitputting getekend zou moeten zijn.

Wat het decor aangaat is deze modern en strak waardoor deze wringend overkomt in relatie tot de situatie waarin het gezin zich begeeft. Beeldend is de voorstelling echter, zolang het publiek recht van voren zit, mooi, waarbij de verschillende doorkijken verrassend zijn. De doorkijken vallen echter weg wanneer een toeschouwers zich in een hoek tot het podium verhoudt.

Een voorstelling met een aanlokkelijke schrale bodem waarop met vlagen met ballen geacteerd wordt, maar waar over het algemeen iets te weinig sprake is van subtiliteit. Tot slot een opmerking voor de theaters en het gezelschap: denk na over de speelplaats want ‘Dat Smoel’ zal het voornamelijk goed doen bij het jongere publiek, het publiek dat moeilijk vindbaar is in Hoogeveen.

Een verwondende vloedgolf

Wim Vandekeybus stond met zijn groep Ultima Vez, in de week van 21 tot en met 26 maart, meerdere malen in de Groningse theaters in het kader van ‘Hel van het Noorden’, een jaarlijks festival waarbij het Groningse theaterleven gedurende een week wordt overgenomen door Vlaamse theatermakers.

Op dinsdag 22 maart ervoer ik de voorstelling ‘Monkey Sandwich’ van Ultima Vez, een beelden vloed van verhalen waarbij de boterhammen rijkelijk belegt worden met allerhande soorten apen. Bij aanvang van deze voorstelling wordt het theatrale kader op de proef gesteld omdat de eerste twintig à dertig minuten in beslag worden genomen door een ‘dood gewone’ filmvertoning. Een spanning bouwt op terwijl de verwachting dat de solo performer elk moment kan beginnen groeit. De jonge performer blijkt hevig fysiek, een lichamelijk kunstenaar.

Terwijl de film door blijft lopen voegt de performance een extra dimensie toe die naar mijn idee zorgt voor de kracht van deze voorstelling: overweldiging. De impact van ‘Monkey Sandwich’ komt voornamelijk voort uit de niet te stoppen golf van beelden en emoties, een golf die halverwege de voorstelling een aantal personages ook daadwerkelijk van hun leven berooft. Deze vloedgolf zorgt voor een fysieke reacties, niet enkel bij de performer, maar ook bij de toeschouwers.

Persoonlijk weet ik niet of de hoeveelheid aan tekens me de mogelijkheid gaf om de ‘boodschap’ van de voorstelling in het geheel te doorgronden, maar de wanhoop en eenzaamheid die deze voorstelling in het gezicht blies sloeg diepe wonden in mijn lijf.

Er zijn te weinig woorden om een pure en kloppende ervaring als deze te beschrijven, echter zal ik het zeker niet vergeten.

Een kakofonisch zwart

Teiresias is de blinde ziener die veelvuldig ten tonele verschijnt in de klassieke tragedies; omdat deze getalenteerde man echter nooit eerder een hoofdrol speelde, terwijl hij door de ogen van Ola Mafaalani en Ko van den Bosch wel degelijk als een interessant personage gezien wordt, maakten deze twee een voorstelling rondom deze nieuwe Griekse held. ‘Teiresias’ blijkt echter niet, zoals verwacht, gevuld te zijn met interessante beeldende mythische teksten over deze bijna magische man. Ko van den Bosch, de man die ik zo vaak al geprezen heb om zijn prachtige teksten, weet mij deze keer teleur te stellen met veel blabla, herhaling en populistische humor.

Het begin van de voorstelling, waarin Teiresias zijn zicht samen met ons, het publiek, verliest, is interessant en spannend. In het begin zorgt dit effect echter wel voor het vergaan van de tekst in een ongeloof en het aftasten van de situatie door de toeschouwers. Mafaalani overtreft zichzelf in deze voorstelling in het creëren van een kakofonie van tekens waardoor geen enkel teken doordringt en alles behalve een ontspannende theateravond het resultaat is. De grootste teleurstelling die het NNT me met deze voorstelling meegeeft is misschien wel dat de creativiteit van het NNT opgebrand lijkt te zijn: de ijzeren stellages doen me denken een ‘Medea’ en ‘La Divina Commedia’, de met zand vollopende lamp is afkomstig uit ‘Keefman’ en het gehele overvolle concept van spreken, schreeuwen en in twee talen zingen lijkt me zo langzamerhand ook leeggebloed. De afgelopen voorstellingen bekruipt me steeds meer het gevoel dat ik naar een zelfde voorstelling kijk met een nieuwe tekst.

Op het moment dat ik bij ‘Teiresias’ voel dat het einde nabij komt verzachten mijn spieren richting ontspanning, echter hebben de makers voor ons nog wat extra’s in petto. De afronding van de voorstelling heeft plaats op de Grote Markt, een goedkope manier om publiek te werven, te voldoen aan de eisen van de subsidiënten om als stadsgezelschap zichtbaar te zijn in de stad en om af te ronden met een amateuristisch en moralistisch einde en daar midden in de stad van het NNT is daar als punt achter de voorstelling een afgedwongen staande ovatie.