Het meest interessante aan Pleinvrees is het gevoel dat je krijgt ergens deel van uit te maken, ergens bij te horen. Mensen druppelen een plein op, na enkele minuten en de uitwisseling van wat onzekere blikken wordt duidelijk wie de incrowd is. De buitenstaanders worden nog duidelijker zichtbaar. Een stem spreekt over eenzaamheid, niet gezien worden of niet gezien willen worden. We horen een schreeuw om aandacht, om verandering en verbroederlijking. Dan zien we een man over het plein scharrelen; een zwerver, maar zichtbaar onderdeel van, door het microfoontje dat hij draagt. Geboeid luisteren we naar de woorden uit zijn mond die veelal indirect tot ons komen. Soms adresseert hij ons direct en pas dan ook voel ik mij persoonlijk aangesproken. De verbazing, verwondering en soms afkeer van de buitenstaanders fascineert mij echter steeds het meest en is ook de kracht van dit theaterexperiment. Wisten zij maar wat ik weet…

Bijzonder…, is het eerste woord wat me te binnen schiet na het zien van mijn eerste Jacop Ahlbom. Geïnspireerd door Buster Keaton brengt Ahlbom met Lebensraum de stomme film naar het theater. De eerste paar minuten maak ik me een beetje zorgen, want anderhalf uur lang slapstickachtige humor en mannetjes in Charlie Chaplin kostuum stemmen mij niet gunstig. Gelukkig blijkt Lebensraum niet zozeer inhoudelijk, als wel beeldend veel meer dan “stom” te zijn. De mime-achtergrond van Ahlbom is duidelijk zichtbaar, maar wordt gecombineerd met acrobatiek, aandacht-trekkende-muziek van Alamo Race Track en een interessante, zeer verrassende vormgeving. Het narratief is simpel en blijft een beetje hangen op een Suske en Wiske niveau, maar de uitvoering ervan durf ik bijna briljant te noemen. De “acteurs” die duidelijk eigenlijk dansers zijn, hebben mij en hun eigen fysiek volledig in hun macht. Ze tonen een theatrale choreografie waarbinnen ze een indrukwekkende spierbeheersing en een excellerende samenwerking zichtbaar maken. Ondanks dat ik er van overtuigd ben dat elke truc goed voorbereid is, brengen de (letterlijke) bokkesprongen een zeker gevoel van spanning met zich mee en blijf ik ademloos toekijken. Met een enorme snelheid komen we tot een einde en wacht ik even flabbergasted af tot ik weer overga op rustig adem halen. Ik zag niet eerder zoiets in het theater en was hier wel aan toe. Bijzonder… én indrukwekkend is Lebensraum zeker, maar vanwege het gebrek aan een diepere laag moet ik de term vermakelijk gebruiken en kenmerkt de voorstelling zich toch ook door het wel erg vluchtige karakter.

Quality time van Demugmetdegoudentand gaat in reprise en dan weet je het wel…die moet je gezien hebben! Voor de vierde avond achtereen sleep ik mezelf, toch met een lichte tegenzin, naar het theater denkend te weten dat ik iets goeds ga zien. Niets is helaas minder waar. Het niet-typische-Grandtheatre-publiek maakt mij bij aanvang al wat argwanend en na afloop is vermoedelijk ook de teleurstelling en ongeïnspireerdheid van mijn gezicht af te lezen. Quality time een ‘black-fear-comedy’ van Joan Nederlof vertelt het verhaal van een modern gezin waarbinnen moeder veel meer meemaakt dan er aan de hand is, vader zich voortdurend een grote loser voelt en zijn zoon als grootste concurrent ziet, zoonlief zelf alleen maar bang is te zullen zinken en kleuterdochter zichzelf een kwaliteitenpakket heeft aangemeten om zich maar te kunnen handhaven in alle ellende. We beginnen met een dosis platte humor waar ik, ik moet zeggen in tegenstelling tot het overgrote deel van het (ik denk) onervaren theaterpubliek, niet om kan lachen. Doordat er direct ingespeeld wordt op de actualiteit, want er wordt gesproken over de vermeende triple A-status van Nederland en de komende verkiezingen, houd ik nog een sprankje hoop. Maar na twintig minuten zitten, wachten en wensen besef ik me terdege dat dit niet slechts een opwarmertje is, maar hetgeen waar al deze mensen deze avond (en de avond die nog zal volgen) voor naar het Grand gekomen zijn. Ik denk terug aan mijn vroege jeugd en de kluchterige stukken die ik op televisie zag bij de Tros waarin Jon van Eerd zeker tien verschillende deuren kon nemen om het toneel te verlaten of te betreden. En toch… ja, ik heb me wel vermaakt. Echter, dat had ook gekund onder het genot van een wijntje en wat te knabbelen, liggend op de bank met Ik Hou Van Holland op de buis.

Het is warm in het Kruithuis, de zaal zit vol en de verwachtingen zijn hoog gespannen. Ook de mijne en daarom doet het me ook een beetje pijn om me, na het werk van Laura van Dolron vele jaren bewonderd te hebben, minder positief te moeten uitlaten over haar nieuwste voorstelling Alleen voor jullie. Ariane Schluter is niets te verwijten, want ze doet wat ze kan en ik heb haar wel eens een briljant actrice genoemd. Louise is het personage dat Ariane vertolkt maar dat eigenlijk de 45 jaar oude weerspiegeling van Laura van Dolron zelf is en de woorden die ze zegt lijken dan ook niet uit haar mond te komen. Het eerste kwartier stoor ik me ontzettend aan de stem van Laura die de zinnen van Louise, uitgesproken door Ariane, nazegt in mijn hoofd maar dan zoals ze gezegd zouden moeten worden; perfect getimed en met een onmiskenbare herkenbare dictie. Terwijl ik zit te luisteren en overweeg (zoals Louise de mannen in de zaal verzocht) een dutje te gaan doen, dwalen mijn gedachten af naar Oom Wanja die op datzelfde moment in de Stadsschouwburg opgevoerd wordt en vraag ik me af of dat misschien toch de betere keuze zou zijn geweest. Op het toneel zie ik een personage en vanavond staat Laura, die normaal heel dichtbij komt, ineens heel ver van me af. “Ik ben iemand, ik ben iedereen en ik ben niemand” blijkt de boodschap en hoe mooi ik die ook vind, binnenkomen doet hij niet. Ik luister toch geboeid, zeker naar de muzikale intermezzo´s en af en toe zit ik even rechtop en richt ik mijn hoofd op om bevestigend mee te knikken met hetgeen Louise te vertellen heeft. Maar toch.. Louise is 45, een leeftijd die ik nog hoop te bereiken maar niet voordat ik dertig ben geworden, en praat over een eenzaamheid die ik niet herken. De woorden treffen me niet zoals veelal, wanneer van Dolron zelf ten tonele treedt, wel het geval is. Op het toneel staat een marionet en die zien we helaas al zo vaak in het theater. Het moment was daar… vernieuwer Laura van Dolron moest zichzelf gaan vernieuwen, maar heeft naar mijn mening daar niet de juiste vorm voor gevonden.

Wij het publiek zijn de sensatiezoekers, hij belooft onze behoefte te zullen bevredigen. De ´roman´ Woensdag Gehaktdag van Richard Klinkhamer zorgde voor veel opschudding, want toonde wel erg veel gelijkenis met zijn eigen leven en waar was toch zijn vrouw gebleven? Feiten en fictie verdringen elkaar, ook in de gelijknamige voorstelling, maar wat waar is en wat niet doet er niet toe. Tom de Ket stelt in Woensdag Gehaktdag direct en indirect een aantal misschien retorische gewetensvragen aan een theaterpubliek dat gewend is te zwijgen, maar mijn gedachten zwijgen niet langer. Kan het een ieder overkomen? Nee, luidt dan toch het antwoord. Richard Klinkhamer is een verwaarloosd klein jongetje in de steek gelaten door zijn moeder: hoer van de Duitsers. Richard Klinkhamer wordt gepest, is pleegkind en zwerver. Richard Klinkhamer blijkt getekend door de gruweldaden uit zijn legioenstijd. Niet zo vreemd dat zo iemand rare bokkesprongen maakt, toch? Zijn ervaringen uit het verleden dan toch garantie voor de toekomst?

Albert Secuur zet een overtuigende Richard Klinkhamer neer en laat ons de mens achter het monster zien. Tom de Ket had ons kunnen overspoelen met choquerende feiten en aanstootgevende gruwelverhalen, maar kiest ervoor met behulp van niet té ingewikkelde theatrale middelen, het toch nog steeds fascinerende verhaal te vertellen, dat bovendien ongelooflijk mooi muzikaal begeleid wordt door Michelle Samba. We zien Klinkhamer als een intelligente, norse, waarschijnlijk schizofrene, maar zeker vereenzaamde man, die nou eindelijk eens met rust gelaten wil worden! Secuur schakelt moeiteloos van zichzelf naar het personage Klinkhamer, via de vervelende journalist van het Dagblad, terug naar zichzelf en weet haast elk typetje feilloos, soms met humor, neer te zetten. Albert Secuur en de prachtige creatieve muziek dragen het stuk dat wordt afgesloten met stemmen vanuit alle hoeken, toch berouw in de vorm van een ontroerend slotwoord en het Ave Maria. Amen, voor deze voorstelling.

Na de Zondeval (After the Fall) van Arthur Miller is de vuurdoop voor Eric de Vroedt die nog niet eerder een grote zaal productie regisseerde. Al eerder werd ik echter betoverd door zijn treffende Mightysociety’s. De voorstelling duurt 2,5 uur en over de eerste helft zal ik niet veel zeggen, omdat dit deel van de voorstelling niets meer is dan een te lang durende proloog en introductie van de personages. Mijn eerste punt van kritiek hierbij is dat een deel van deze personages wat mij betreft niet fysiek aanwezig had hoeven zijn op het toneel, omdat de woordelijke verwijzing naar hen door het hoofdpersonage Quentin (Fedja van Huêt) voldoende zou zijn geweest. Goed, ondanks deze overbodigheid is het leuk om legende Kitty Courbois in haar moederrol weer eens op het toneel te zien, rond mij hoor ik dan ook de wat oudere bezoeker vol bewondering haar naam mompelen en Marieke Heebink maakt (wederom) indruk als Quentins eerste vrouw Louise.

Dat een dusdanig lange introductie van de personages me alsnog achterlaat met de vraag: wie is toch die mooie man (Marwan Chico Kenzari) die Quentin continue vergezeld, hetzelfde gekleed gaat en hetgeen hem voor ogen komt lijkt te regisseren? Het programmaboekje vertelt mij: de luisteraar…(?) En dat terwijl ik hem in gedachten filosoferend al veel interessantere rollen had toegedicht. Ik houd hier dus liever vast aan mijn eigen interpretatie… Voor de pauze, die wat mij betreft ook overbodig is (enfin 2,5u is een lange zit), vangen we een glimp op van de mogelijkheden binnen de werkelijk prachtige scenografie van Maze de Boer en hoor ik in gedachten de oeh’s en ah’s uit het publiek komen.

En dan…het tweede deel begint en wordt gedomineerd door, niet hoofdrolspeler Fedja die overigens prima technisch spel laat zien, maar de verrassing van de avond: Karina Smulders in de rol van Maggie. ‘Stiekem’ is ze eigenlijk Marilyn Monroe (eens Millers vrouw) en met behulp van de kostumering en kap/grime wordt dit dan ook niet onder stoelen of banken geschoven. Karina Smulders, die ik al zo vaak in toch wat nietszeggende, bescheiden rollen zag, schittert als nooit te voren. Ze portretteert de wispelturige Maggie overtuigend; als de onschuld, de onwetendheid, de onzekerheid, de verleiding, de hoogmoed… Smulders besluit haar zeer genuanceerde, indrukwekkende spel met Maggie als het afhankelijke wrak dat Quentin mee zuigt in haar neergang en tot wanhoop drijft. Wat als liefde geven niet genoeg is?

Met niet al te hoge verwachtingen bezoek ik De Perzen van Dood Paard. Het toneelbeeld bij aanvang maakt nieuwsgierig, toch kan ik de (misschien wel) honderden krukjes op het toneel niet direct plaatsen. Met een beetje moeite luister ik naar de lang durende minuten waarin de achtergebleven perzen, uitverkoren om de rijkdommen van koning Xerxes te beschermen, het stuk introduceren. Zodra koningin-moeder Atossa (een rol van Manja Topper) ten tonele komt op een gefabriceerde ‘koets’ en een soort te hoog ingezette troonrede begint, zakt mij de moed even in de schoenen. Maar dan komt de boodschapper zijn verhaal doen. Er gebeurt niet veel op het toneel en hoewel ik het stuk en haar verloop ken, luister ik geboeid naar de woorden uit de mond van Gillis Biesheuvel. Wanneer dan ook duidelijk wordt dat de krukjes een prachtige beeldende metafoor voor de gevallenen zijn krijg ik weer hoop. Helaas blijkt dit ook hetgeen waar ik uiteindelijk mijn meeste waardering voor uitspreek. Wijlen koning Darius laat zijn gezicht zien in een sci-fi achtige scene, met veel rook en glimmend inpakpapier, die mijns inziens gered wordt door de prettige dictie van Kuno Bakker die de rol van deze koning mag vertolken. Het groteske spel van Manja Topper blijft mij storen, slechts een enkele keer slaagt zij er in mijn irritatie om te zetten tot een summiere glimlach. Het lukt de acteurs ook niet beelden mijn hoofd in te brengen die anders zijn dan hetgeen ik letterlijk voor me zie. Zonde… want met deze mooie tekst zou, met deze toch wel sterke acteurs zelfs zonder veel poespas in de vorm van rekwisieten of decor stukken, iets mooiers te maken moeten zijn.

Het Noord Nederlands Toneel komt met, volgens eigen zeggen, één van de meest gespeelde en geliefde theaterstukken in de afgelopen vierhonderd jaar. De enige enscenering van Hamlet die ik ooit zag was een filmopname van een theatervoorstelling tijdens een theatercollege. Het geroezemoes wat ik voorafgaand aan de voorstelling in mijn omgeving hoor klinkt gematigd positief. Maar zonder vooraf een woord te lezen, over deze uitvoering van Shakespeares tragedie met de oh zo bekende oneliner “to be or not to be”, neem ik nieuwsgierig plaats in de schouwburg. Grappig vind ik het dat dit typisch zo´n voorstelling is waarvan ik pas achteraf kan zeggen dat ik enthousiast ben. Ten tijde van de voorstelling kijk ik gevoelsmatig veel te lang naar een traditionele, voorspelbare Hamlet. Valt het me weer op dat ik toch echt niet alle acteurs die veelvuldig bij het NNT te zien zijn even goed vind en mis ik de ‘mooie’ momentjes (beelden, mono/dialogen etc.) Mijn teleurstelling is haast in één klap voorbij wanneer de muren van het gekkenhuis het podium (letterlijk) opgerold worden. Hamlet is waanzinnig geworden. Gek van liefde, uit op wraak en… op zoek naar de uitgang. De vraag die ik mezelf stel: wie is hier nu eigenlijk gek? Wanneer ik uit alle hoeken van de schouwburg zangstemmen hoor ervaar ik ineens wat ook Hamlet, inmiddels opgesloten in een ruimte van enkele vierkante meters, heeft moeten ervaren. Alle puzzelstukjes vallen op hun plek en al tijdens de voorstelling denk ik terug aan eerdere scenes en de aha-erlebnissen vliegen me om de oren. Te snel geoordeeld? Absoluut! Joke Tjalsma schittert in haar beide rollen, maar vooral als verpleegkundige brengt ze, als een van de weinigen, een ‘echt’ personage het toneel op. Ik ben blij dat ik Bart Klever zie in de rol van Rozenkranz en Guldenstern, want met Edo Brunner zou het totaal aan clowneske personages wel erg hoog zijn vrees ik. Een geweldige vertaalslag naar een interessant thema maakt Mafaalani met haar Hamlet, echter de uitvoering ervan levert het NNT toch één dikke, rode tomaat op.

Eigenlijk doe ik het nooit.. me mijn verbeeldingskracht laten afnemen door, voorafgaand aan het lezen van een boek, de film of toneelvoorstelling gebaseerd erop te zien. Voor In Ongenade maak ik een uitzondering, omdat ik het gevoel heb dat ik deze voorstelling, met in mijn ogen één van Nederlands beste acteurs (Gijs Scholten van Aschat), moet(!) zien. En dus zit ik op Valentijnsdag in de schouwburg, niet met mijn geliefde, maar met een goede vriend en hoop ik heel erg dat ik een prachtige voorstelling ga zien.

Het toneelbeeld bij binnenkomst verrast me, want is niet zo typisch Toneelgroep-Amsterdams en interessant genoeg om me de eerste paar minuten mee te vermaken. De ‘kopfkino’ waar Luc Perceval over spreekt treedt direct in werking. Dit blijkt gedurende het gehele stuk. Van Aschat draagt het stuk met verve als de van ontucht beschuldigde docent David Lurie. De veelheid aan tekst die hij op een verhalende manier voordraagt, zonder veel emoties te tonen, brengt bij mij hetzelfde teweeg als wanneer ik een boek lees. Er wordt niet té veel ingevuld door middel van emotioneel spel, een groots decor of geforceerde spanning. Ik ga mee in het prachtige verhaal dat wordt verteld, maar kan mijn fantasie de vrije loop laten en wordt hierbij niet gestoord door snelle schakelingen tussen scénes, changementen of roekeloze personages. Ik luister daadwerkelijk geboeid en ben benieuwd naar elke volgende stap die gezet gaat worden. De speelstijl van Janni Goslinga als dochter Lucy Lurie krijgt niet direct mijn waardering. Ik heb het gevoel dat ze zichzelf, zelfs wanneer ze spreekt, ‘overschreeuwt’ en proef een niet te plaatsen frustratie in haar stem. Dit is echter een kwestie van tijd, want het went… Chris Nietvelt, die ik wel eens de sterren van de hemel heb zien spelen, heeft een wel zeer bescheiden, maar aandoenlijke rol en blaast af en toe wat lucht door de toch wel zware materie. De morele vraagstukken die aan de orde komen zijn interessant, misschien wat gedateerd, maar zetten me tot denken aan, wat nooit slecht kan zijn, en ik krijg daar ook ten tijde van de voorstelling gelegenheid voor. De overval scène is indrukwekkend, de spanning is prachtig opgebouwd en komt tot stand met wederom heel weinig middelen. Ook in deze scène laat Van Aschat, zonder te overheersen, met de tot wanhoop gedreven David Lurie zien wat een veelheid aan nuances qua spel hij in huis heeft.

Ik ben onder de indruk en zelfs een beetje ontroerd, maar weet niet zo goed wat ik met de boodschap en deze behandeling van de kwestie ‘wat is moraal’ moet. Ik merk tot mijn spijt ook dat mijn medebezoeker, die wel bekend is met het werk van Coetzee, minder enthousiast is. Als je het verhaal al kent en je verwachtingen reeds ingekleurd zijn, blijft er misschien te weinig (voor de verbeelding) over… Dan is het verhalend vertellen van een mooi verhaal niet genoeg en valt TA toch in ongenade… Maar ik denk dat ik het boek nog maar eens ga lezen….

Voor ik aan mijn lofzang begin over deze eerste komedie in het theater waar ik me zowaar goed vermaakt heb, toch wat kritische noten die ik niet achterwege kan laten als kritisch en ervaren toneel kijker. In een volgeladen schouwburg kijk ik naar Midzomernachtdroom geschreven door William Shakespeare in een regie van Theu Boermans. Ik verneem dat er een pauze is en vrees meteen: té lang? En ja, mijn vermoedens worden bevestigt: té lang! Waarom elke scène zo uitbouwen? Het Nationale Toneel speelt graag goed te volgen verhaaltjes en lijkt bang té veel te doen met klassieke teksten. Of moet er vanwege de veelheid aan grote namen op het toneel gelegenheid gecreëerd worden de veelheid aan talent te tonen? Té lang! Zonde! Een tweede vraag die door mijn hoofd schiet en helaas niet beantwoord wordt deze avond is: waarom dit stuk, waarom nu? Wat zit er in deze romantische komedie dat ook maar enige zeggingskracht heeft in onze huidige maatschappij? Liefde is universeel, de strijd tussen geliefden best interessant… maar de verzoening het antwoord? Wat heeft dit stuk met ‘ons’ te maken, wat vertelt het mij? Maar dan… als ik me er aan over geef dat theater echt niet altijd een reflectie hoeft te zijn op de echte wereld, dat ik er niet altijd nieuwe inzichten uit hoef te verkrijgen en dat de verantwoording voor het krijgen van subsidie best (volks)vermaak mag zijn, merk ik dat ik aan het genieten ben. Een sterrenblik aan acteurs is open getrokken en waar ik altijd heb gedacht dat komedie in theater niet aan mij besteed is, ervaar ik vanavond dat komedie heel erg leuk kan zijn zolang ze gedragen wordt door goede acteurs. Een constante kwaliteit is te zien met als uitblinkers Pierre Bokma die als Bok een onmogelijke, mogelijk irritante rol, mogelijk maakt en bijna hardop-lachend-leuk is en Antoinette Jelgersma die als Puck zelfs nog licht ontroert met haar slotakkoord. Groots decor levert prachtig, adembenemend beeld. Chapeau Bernhard Hammer! En good job Theu..ik ben om! Als Puck eindigt met het nederige verzoek aan het publiek te klappen als het stuk bevalt en belooft dat het volgende keer beter is mocht dit niet het geval zijn, ga ik zelfs even kort staan om mijn applaus ten gehore te brengen.