theaterpraat

Juni 2005 Zo’n twee jaar voordat ik met mijn rugzak door Harlingen loop, zei Joyce het zo: ‘Alleen al Joke Tjalsma als Kniertje! Hoe ze die rol speelt! Precies zo onderdanig als nodig, maar toch met behoud van grandeur. En even oerkomisch als dieptriest. Echt, alleen Joke Tjalsma is al een trip naar Terschelling waard.’

Naar Terschelling, dat is me nogal wat, dacht ik toen. Toch heb ik die aanbeveling van Joyce al die tijd in mijn achterhoofd gehouden. Nu, in juni 2005, wordt Op Hoop Van Zegen wegens groot succes herhaald. Op Terschelling. Dus om een voorstelling over het vergaan van een schip te zien, neem ik alsnog de boot.

Niemand heeft een kaartje over
De voorstelling is uitverkocht. En ik heb geen kaartje. Anna Rottier, op dat moment een van de twee artistiek leiders van theatergezelschap Polly Maggoo, staat aan de andere kant van de afrastering om er op toe te zien dat de Oerolvrijwilligers de toegangsbewijzen zorgvuldig controleren. Met haar praat ik dan maar wat. Om de tijd te doden. In het volste vertrouwen dat ik straks de voorstelling toch wel zal zien.

In kleine groepjes, met z’n tweeën, af en toe alleen, komen fietsers aan over het grintpad. Bij het hek staan de controleurs, daar stappen ze af. Wat verderop is de boerenschuur waar de voorstelling over minder dan een half uur zal beginnen. Nog even en zo’n fietser heeft vast een kaartje over. Ik hoef alleen maar rustig af te wachten.

Niemand heeft een kaartje over! Over twee minuten begint de voorstelling. Ik heb geen keus. Er zit echt niks anders op. Ik vraag Anna Rottier dus of ze voor deze ene keer, alleen voor mij, over haar hart wil strijken. Dat doet ze. Letterlijk. Leuk hoor. Want ondertussen zegt ze, onbewogen en onverbiddelijk: ‘Probeer het morgen nog maar een keer.’ Dan draait ze zich om en laat ze me staan. Alleen. Achter dat gesloten hek.

Lekker met een boek in de zon
Dan ga ik dat stuk van Heijermans toch gewoon zelf lezen. Lekker in het zonnetje. Die Anna Rottier die kan me wat. Terwijl ik af en toe even wegdroom of over het wad uitkijk, kom ik al lezend tot de ontdekking dat niet alleen de vis duur betaald wordt. De tekst van Heijermans staat vol met dat soort zinnen. Met sententies, opmerkingen die je in een notendop inzicht geven in de levensbeschouwing van een personage. Kniertje verwoordt haar ideeënwereld behalve met de bekende woorden over de vis bijvoorbeeld ook met uitspraken als ‘een arm mens wordt wel bezocht’ en ‘tegen je bestaan mag je niet in opstand komme’.

Reder Bos is niet zo’n tobber, die vindt zichzelf een man van de wereld, een man die met beide benen op de grond staat. Daarom krijgt hij in zijn gesprekken met Kniertje wijsheden in de mond gelegd als ‘met huilen maak je de doden niet levend’ en ‘bij tijden mot je ‘n duvel zijn’. Maar zijn mooiste bewaart hij voor Kniertje’s oudste zoon. De arme jongen heeft een half jaar achter slot en grendel gezeten omdat hij iemand een mep had verkocht toen die zijn liefje beledigde. Geert is nog maar nauwelijks thuis als Bos hem deze prachtige tekst voor de voeten werpt: ‘Het gezag zou voor de haaien zijn als ‘n matroos maar opstoppers had uit te delen als ‘m iets niet beviel’.

Dan maar ‘n duvel, je mot wel
De volgende dag lukt het me met list en bedrog, bij tijden mot je wel, om de boerenschuur binnen te komen. Daar zie ik dat ze van Op Hoop van Zegen muziektheater hebben gemaakt. Met een accordeonist, een contrabassist en een alleskunner. Want net zoals bijvoorbeeld Orkater met Beppe Costa, beschikt Polly Maggoo met Martin Franke over een muzikant die uit van alles en nog wat muziek kan toveren. In deze voorstelling zijn dat de pannen en de potten in de keuken van Kniertje.

De voorstelling begint met Kniertje’s verjaardag, oorspronkelijk het tweede bedrijf. De toeschouwers zijn de verjaardagsgasten. Kniertje tracteert op koekjes. Lekkere koekjes vind ik. Dat Joke Tjalsma overtuigt als Kniertje verrast me niet, dankzij Joyce. Wat me wel verrast is dat de oorspronkelijke tekst, een klein beetje ingekort, wat opgefrist met liedjes en muziek, nog steeds kan. Na meer dan honderd jaar. Vooral natuurlijk omdat Heijermans zelf al waakte voor al te simpele zwart-wit tegenstellingen. Maar Polly Maggoo doet dat gelukkig ook.

Geen morele oordelen
Reder Bos staat in het visserijdrama model voor het kapitaal in het algemeen. Vissersvrouw Kniertje en haar gezin symboliseren de andere kant, de arbeiders. De strijd tussen arbeid en kapitaal wordt het hevigst verbeeld in stevige woordenwisselingen tussen reder Bos en matroos Geert, de oudste zoon van Kniertje. Maar ook dan kiest Heijermans geen partij. Hij velt geen expliciete morele oordelen. Daarom leven we mee met Kniertje die haar zonen verliest doordat een slecht onderhouden schip toch uitvaart. Maar daardoor begrijpen we ook waarom reder Bos niet anders kan dan hij doet.

Polly Maggoo en regisseur Erik Whien zijn heel dicht bij de oorspronkelijke woorden en de oorspronkelijke dramatische structuur van Heijermans toneeltekst gebleven. Ik denk dat het vooral hierdoor zo’n goede voorstelling is geworden. Dat zou me vast niet zijn opgevallen als ik gisteren de tekst niet had zitten lezen, als Anna Rottier dus niet zo onvermurwbaar was geweest bij dat gesloten hek. Zo zie je maar weer, elk nadeel heb z’n voordeel, zoals een beroemde hedendaagse sententiedichter het zo mooi heeft gezegd.

Op Hoop Van Zegen van Polly Maggoo ging in première op 14 juni 2003
Tekst: Herman Heijermans
Bewerking en dramaturgie: Mathijs Verboom en Anna Rottier
Regie: Erik Whien
Spel: Flip Filtz (Helmert Woudenberg), Joke Tjalsma, Mathijs Verboom, Lard Adrian, Constance Kruis en Anouk Beugels
Muziek: Michael von Villiez, Martin Franke en Jan Petrie