Wat een prachtvoorstelling om het jaar mee af te sluiten. Al anderhalf jaar geleden heb ik twee scènes gezien tijdens de Uitmarkt en wilde al heel lang de andere scènes zien, maar het kwam er maar niet van. Maar nu eindelijk wel en het was beter dan ik me kon herinneren of hoopte dat het zou zijn. Intiem, mede door de setting, intiem en heel goed gespeeld. Ok de jongelingen worstelen nog met het kunnen vertolken van het drama van een huwelijk, maar des te beter zijn de andere vier. Het niet onder woorden kunnen brengen van emoties, maar je er wel door laten leiden. Het haten/houden van iemand dat dit huwelijk bij elkaar houdt en kapot maakt en toch niet zonder elkaar kunnen. Met een zeer aangrijpende, ontroerende, lachwekkende, maar oh zo goed in elkaar gezet idee van de vierde ‘ruzie’ scène. Ik snap nu het begrip van Topstuk.

Johan en Marianne, een hogeropgeleid koppel in het Zweden van de jaren zeventig. De tv-serie van Bergman herinner ik mij vaag als een en al druilerigheid en gejeremieer. Vreugdeloos, daarom onecht en vooral onsexy. Wat maakt Van Hove ervan? Voor de pauze is zijn aanpak beslist onderhoudend. Zeker de twee jongere versies hebben lucht. Het oudste stel, op middelbare leeftijd, is ongeloofwaardig. Johan speelt over en Marianne slachtoffert. Zo clichematig kan het niet meer. Marianne is bovendien aangekleed als een wat sjofele buurtwerkster in plaats van als een advocate. Een kleinigheid, maar toch. Na de pauze wordt het strontvervelend. De drie koppels spelen door elkaar heen, met als climax een veel te lang durende simultane ruziescene. Tot slot verzoent het stel zich na jarenlang ‘geexperimenteer’ zoals dat, geloof ik, toen heette. In een dialoog -weer veel te lang- door het oudste paar.

Van Hove & Versweyveld zijn terug! Het is natuurlijk theater met een gimmick maar daar zijn ze nu eenmaal schitterend in.
De titel alleen al heeft een voyeuristisch trekje. Van Hove heeft dit doorgetrokken en de toeschouwer bijna bovenop de acteurs gezet, intiemer kan bijna niet. Toch ook weer niet zo intiem; terwijl je naar één van de drie scènes uit het eerste deel kijkt, hoor en zie je flarden van de beide andere scènes, alsof je in een slecht geïsoleerd appartementsgebouw zit. In het tweede gedeelte wordt alles samengevoegd
Ik kan me voorstellen dat zowel het concept als de tekst zelf enige tijd nodig heeft om in zijn plooi te vallen. De voorstelling die we zagen klikte echter perfect. Wat een cast! Ook al viel het jongere stel (Pulinckx en Smulders) te…. jong uit, de twee andere koppels waren niet alleen treffend gecast, ze maakten Bergmans tekst tastbaar en vooral herkenbaar. Celia Nufaar maakte al evenzeer enorme indruk in haar beide rollen.
Door de intimiteit en de herkenbaarheid is de spiegel die je voorgehouden wordt des te confronterender. Na de voorstelling zag ik koppels mekaar omhelzen, begrijpend aankijken, handjes vasthouden. Een groter compliment kan je deze voorstelling eigenlijk niet maken. De staande ovatie, waar het Gentse publiek extreem spaarzaam mee is, was dan ook een dank voor vier uur fantastisch theater.

En de winnaar is niet Ivo van Hove. Toneelgroep Amsterdam brengt de toeschouwers weliswaar heel dicht bij Johan en Marianne. Op het podium zelfs. Dichterbij kan niet in een theater. En Van Hove experimenteert er gelukkig weer heerlijk op los. Maar toch. Hij vertelt het verhaal met veel woorden en veel geschreeuw, en naar mijn zin wat te weinig met beelden. Woorden overigens, die nogal wat herinneringen oproepen aan de jaren zeventig, toen eindeloos praten over relatieproblemen nog bon ton was. In de film 5x2 actualiseert Francois Ozon Bergman’s verhaal wel. In dat éne beeld alleen al, in de eerste scène, die close-up van het gezicht van Valéria Bruni Tedesci als Marianne. Het is na de scheiding, als ze voor de laatste keer en eigenlijk tegen haar wil met Johan vrijt. In dát beeld in die film zit al meer dramatiek dan in de het volledige eerste deel bij Van Hove. Alwin Pulinckx, die in Van Hove’s eerste scène Johan speelt, is een heel aardige jongen. Het valt niet hem te verwijten dat hij, en zijn drie collega’s in die scène, gewoon nog te jong en onervaren zijn. Gelukkig is het tweede deel, met Hadewych Minis en Roeland Fernhout, een stuk sterker. Daarin, en vooral in het derde en zesde deel, met een sublieme Hugo Koolschijn, zit veel meer dramatiek.
Toch blijft Cinq fois deux (5x2) voor mij de onbetwiste nummer een. Misschien had Van Hove met één Johan en één Marianne minder, als 2x2 dus, wel een kans gehad.

Een fascinerende ervaring van bijna 4 uur lang. Inderdaad weer te lang, maar ook weer niet lang genoeg voor een tomaat, want uiteindelijk toch geboeid gekeken tot het eind. Met als hoogtepunt de door 3 stellen simultaan uitgevochten ruzie-scène die subliem is.
Het verwijt dat Van Hove niet genoeg geengageerd zou zijn?: Ach, meestal draait dat uit op oersaai gedram en gepreek van zelfingenomen moralisten. (Okay, Tim van Athene van Simons was een de positieve uitzondering van afgelopen jaar). Door de verschillende perspectieven van bijna gelijke ervaringen weet Van Hove een verdraagzaamheid en mildheid te scheppen, een verdraagzaamheid waar de samenleving zo op zou zitten te wachten. Misschien geen sociaal-politieke tolerantie, maar wellicht een een die fundamenteler is. En wat een mooie rol voor René Fokker!

Het door Ivo van Hove gekozen concept om deze voorstelling ten tonele te brengen, brengt voornamelijk veel moois met zich mee. Al mag er soms sprake zijn van wat rommeligheid welke niet altijd toegevoegde waarde lijkt te hebben, het kunnen voelen van de adem van enkele van Nederlands beste acteurs geeft deze voorstelling een heel speciaal tintje.

Zelden was voor mij emotie op het toneel zo voelbaar. Dit in combinatie met de ijzersterke tekst van Ingmar Bergman, maakt deze voorstelling een absolute aanrader. De voorstelling duurt lang, maar is tot op de laatste minuut dubbel en dwars de moeite waard.

De tekst van Bergman blijft ,ook na al die jaren, ijzersterk. Niet voor niets, ook al omdat je maar twee acteurs nodig hebt, is dit vooral een klassieker onder vrije producenten. Naar de redenen van Ivo van Hove om dan toch dit te gaan doen blijft het dan ook gissen. Natuurlijk bedacht hij een ‘concept’. Drie koppels acteurs worden ingezet om verschillende fasen in het leven van echtpaar Johan en Marianne te laten zien. Het publiek wordt verdeeld in drie groepen. Elke groep ziet tegelijkertijd een ander deel van het verhaal. Alles is geënsceneerd op het toneel van de Stadsschouwburg. Dat betekent dus ook dat de meeste toeschouwers het verhaal niet chronologisch kunnen volgen. Waarom? Levert het andere inzichten op? Niet gemerkt. Voordeel is wel dat je op bijna voyeuristische wijze de acteurs aan het werk ziet. Dat heeft wel wat, hoewel Van Hove dat al eerder liet zien in Koppen. Maar deze acteurs doen het wel heel goed. Dat is mooi om te zien. Maar het blijft moeilijkdoenerij zonder duidelijke meerwaarde en kan dus de productie niet redden.