theaterpraat

Oktober 2007 Aan een tafeltje in café De Souffleur zitten twee mannen en een vrouw naar regisseur Theu Boermans te luisteren. Ajax speelt over een paar dagen in Groningen en Boermans heeft vanavond aan de overkant in het Kruithuis alvast uitgelegd waar die voorstelling over gaat. Vandaar. Ik hoor hem zeggen dat taal het wezen is van toneel. ‘Want’, zo legt hij uit, ‘toneel is proberen met taal beelden op te roepen, en wat je als regisseur ook doet, het belangrijkste is dus dat het publiek de tekst klaar en helder kan horen, want de intellectuele sensatie van een voorstelling komt via de tekst.’

Ik wil wel graag weten of hij bedoelt dat voor hem de sensatie die toneel oproept altijd een intellectuele moet zijn. En of beelden oproepen met taal in de visuele wereld waarin we nu leven nog wel voldoende is? Daarom vraag ik of ik er misschien even bij mag komen zitten. Boermans knikt en schuift een plaatsje op.

Vraag en antwoord
Een van de anderen is me elke keer net voor als ik mijn vraag wil gaan stellen. En omdat Boermans voor elk antwoord ruim de tijd neemt, heel leerzaam en vaak ook heel vermakelijk dat wel, heb ik als ik tweeëneenhalf uur later enigszins aangeschoten buiten sta, mijn vraag nog steeds niet kunnen stellen.

Dan zal ik er dus zelf een antwoord op moeten geven, er zit niks anders op. Uiteindelijk is het natuurlijk allemaal een kwestie van smaak. Dat geldt niet alleen voor het intellectuele aspect, maar ook voor de twee andere elementen van toneel, het visuele en het emotionele.

Voorstellingen die appelleren aan míjn intellectuele belangstelling, beantwoorden aan míjn gevoel voor esthetiek, en die me dan ook nog op een of andere manier raken, ja dat zijn de best denkbare voorstellingen. Voor mij. Kwartet van Het Toneelhuis is zo’n voorstelling. Een van de mooiste die ik de laatste tijd heb gezien.

Vorm en inhoud
Laten we even afspreken dat er in een toneelvoorstelling in ieder geval taal moet zitten. Dat het anders wel theater is, maar geen toneel. Peter Missotten is de regisseur van Kwartet en die gaat heel anders te werk dan Boermans. De laatste begint met een tekst, zorgt er vervolgens voor dat de acteurs die perfect zeggen, en laat ondertussen iemand anders een vorm bedenken. Bij Missotten is dat precies andersom, die begint met de vorm en gaat pas daarna op zoek naar een inhoud die er bij zou kunnen passen.

Dat hij een tekst van Heiner Müller zou gaan gebruiken, wist hij dus nog niet toen hij het decor bedacht met die vier grote projectieschermen en een doorzichtig hangend platform waarop twee acteurs zitten met een camera. Ook nog niet toen hij besloot om beeld en geluid los te koppelen, wat bij film dan misschien wel heel gebruikelijk is, daar worden de stemmem van de acteurs bijna altijd apart ingesproken, maar we hebben het over toneel. Pas daarna, toen hij dat allemaal had bedacht, koos hij een tekst.

De twee acteurs in Kwartet zijn mannen, de stemmen die van vrouwen. De acteurs ‘lippen’ dus de tekst die twee actrices hebben ingesproken. Missotten heeft die ingesproken tekst ingedeeld in meer dan twaalfhonderd stukken, zodat de acteurs het ritme van de opeenvolging van die stukken via een druk op de knop kunnen bepalen. Elke avond is de voorstelling dus alleen al daarom anders. Natuurlijk kleuren de acteurs ook met hun gezichtsuitdrukking en hun spel de woorden die uit hun mond lijken te komen. Ook daarin kunnen ze elke avond andere nuances leggen. Het is dus ook in dat opzicht toneel, ondanks de aan film ontleende techniek.

‘Het klinkt misschien schokkend dat ik eerst het decor bouw en pas dan op zoek ga naar een tekst’, zegt Missotten zelf over zijn voorstelling, ‘maar ik vind het omgekeerde vreemd en schokkend. Dat je begint met een tekst en dan naar een decor gaat zoeken.’Schokkend? Dat valt wel mee, want ook bij Kwartet zijn woorden natuurlijk een heel belangrijk onderdeel van de sensatie, ook al zijn ze er als laatste aan toegevoegd. Maar ik geef toe, ik moest wel even wennen aan het idee dat bij deze voorstelling de vorm aan de inhoud vooraf is gegaan.

Kwartet van Het Toneelhuis ging in première op 29 oktober 2006 en in reprise op 21 september 2007
Regie en decor: Peter Missotten
Tekst: Heiner Müller
Vertaling: Martin Hartkamp
Spel: Karel Tuytschaever en Jonas LeemansStemmen: Katelijne Damen en Mieke de Groot