theaterpraat

‘Bullshit natuurlijk. Maar het is ook een bullshit stuk.’ Een antwoord op een niet gestelde vraag. Van een acteur die in de voorstelling speelde die nog maar nauwelijks tien minuten geleden is afgelopen. Hij laat even een stilte vallen. We zouden nu een tegenwerping kunnen maken. Maar dat doen we niet.

Als de voorstelling begint, kijken we naar een beschilderd voordoek dat tot ongeveer een meter van de vloer is neergelaten. Dat beschilderde doek stelt een theater voor met theaterbezoekers. Daarachter zijn tien onderlijven te zien. Die onderlijven maken danspasjes. Voor het doek, met hun benen over de rand van het podium, zitten twee acteurs. Als de muziek stopt, staan die twee acteurs op en beginnen tegen elkaar te schreeuwen.

Een hertog
Even later steekt Paul R. Kooij, de hertog, zijn bovenlijf onder het doek door om zich er mee te bemoeien. Dat kost hem enige moeite, hij moet flink bukken. Paul R. Kooij schreeuwt niet. Ik zit bijna vooraan, maar ik weet zeker dat de woorden van de hertog, ondanks zijn wat ongemakkelijke houding, ook achterin goed zijn te verstaan. Zijn zoon Orlando en de worstelaar Charles, want dat zijn de ruziemakers, trekken zich overigens niks aan van de sussende woorden van de hertog. Ze zetten hun ruzie krijsend en tierend voort en besprenkelen de voorste rijen overvloedig met speeksel. Ik zit op de tweede rij.

Een clown
Het verhaal begint en eindigt aan het hof, maar speelt zich voor het grootste deel af in een bos. Het is toneel, dus het is een namaakbos. Maar er zijn wel echte dieren. Kippen. Een schaapherder voert die kippen stukjes brood. Alsof het eenden zijn. Er zijn ook namaakkippen. De schaapherder doet het niet met een kip. Ook niet met een namaakkip. Vier andere personages neuken, rukken, en pijpen ondertussen dat het een lieve lust is. Vooral de clown laat zich daarbij danig gelden.

‘Die clown heeft een chagrijnige Toorop-kop.’
‘Toorop-kop? Hoe bedoel je Wilfred?’
‘Hij kijkt grimmig, en dat doet hij omdat de acteur een irritante, onleuke clown moet spelen. Gewaagd tegendraads hoor. Heeft regisseur Rijnders zo’n natuurleuke acteur in huis als Jochum ten Haaf, laat hij hem op afgemeten toon alle grappen weggooien! En dan die seks. Spuiten of slikken, in de keel of in de artiesteningang, alles mag in het bos. Maar moest jij erom lachen? Om wat Rijnders daarvan heeft gemaakt?’
‘Artiesteningang?’
‘Voor Shakespeare is totale seksuele vrijheid voer voor een luchtig blijspel. Bij Rijnders leidt het tot deprimerende ledigheid! Moest jij nou lachen of niet?’
‘Nee, nauwelijks.

Een satire
De regisseur heeft ervoor gekozen de jonge geitenhoedster, het stralende middelpunt van de totale seksuele vrijheid, te laten spelen door een acteur, niet door een actrice. Dat geeft aan dat geruk en gepijp net dat extra’s waardoor ik het toch wel een beetje leuk vind. Voor Rosalind, het vrouwelijke hoofdpersonage, heeft hij jammer genoeg een andere keus gemaakt. Die rol wordt niet door een acteur vertolkt. Geen man dus, die een vrouw speelt, die een man speelt, die als vrouw verliefd is op een man. Het is natuurlijk aan de regisseur om keuzes te maken. Maar de voortdurende aanblik van een actrice die met een hoog opgetrokken riem haar borsten plet, mag Wilfred dan wel onberoerd hebben gelaten, bij mij heeft het geleid tot een zodanig gevoel van deprimerende leegheid, dat ik er, tot nu toe helaas zonder merkbaar resultaat, voor in behandeling ben.

Het is satire. Van alles en nog wat wordt dus bespot. Het probleem bij satire is dat je er alleen om kunt lachen als je kent en herkent wat bespot wordt. En als je het dan ook nog eens enigszins de moeite waard vindt dat daarmee de spot wordt gedreven. Veel van wat voor de toeschouwers in Shakespeare´s tijd bespottelijk was, zegt mij niet zoveel. Het is daarom goed dat de regisseur hier en daar het een en ander heeft geactualiseerd. Hij staat net aan Karin te vertellen hoe hij dat heeft gedaan. Dat komt goed uit. Laten we even meeluisteren.

‘Ik zal je een voorbeeld geven Karin.’ Dat is Rijnders dus. ‘Ergens wordt een opmerking geplaatst over hoe juweliersvrouwen eruit zien: met schoudervullingen. Tja. Daar heb ik dan maar voetbalvrouwen met dikke lippen van gemaakt.’
‘Dikke lippen?’, vraag ik.
Rijnders doet of hij mijn vraag niet heeft gehoord. Karin kijkt verstoord. Ik denk dat ze daarmee tot uitdrukking wil brengen dat ze vindt dat iedereen geacht wordt te weten dat vrouwen van voetballers opgespoten lippen hebben. Ik wist dat niet. Maar nou begrijp ik het misverstand. Rijnders was blijkbaar in de veronderstelling dat ik dat, net als iedereen, wel wist. En dat ik het, net als iedereen, de moeite waard vind dat daarmee de spot wordt gedreven.

Een trouwjurk
Aan het begin van de voorstelling draagt Anniek Pheifer vrouwenkleren, want ze is Rosalind, de dochter van de hertog. Ze heeft dan natuurlijk geen snor en geen baard. Later in het bos is ze Rosalind die een jongen speelt. Pas dan heeft ze een snor en een baard. Helemaal aan het eind is ze weer gewoon Rosalind zoals in het begin. Ze is dan terug aan het hof om met Orlando te trouwen. Haar jongenskleren heeft ze uitgetrokken en verruild voor een prachtige witte trouwjurk. Maar haar baard en snor heeft ze nog. Als dit weer satire is, heb ik weer een probleem. Want ik heb geen flauw idee wat hiermee wordt bespot. Na afloop van de voorstelling gaan alle driehonderd toeschouwers staan. Op twee na. Toch vindt niemand met wie ik erover napraat dat het een goede voorstelling is. De staande ovatie was dus waarschijnlijk ook bullshit.

As You Like it van Het Nationale Toneel ging in première op 16 februari 2008
Gezien op 5 maart in de Stadsschouwburg Groningen
Tekst: William Shakespeare
Vertaling: Gerrit Komrij
Bewerking en regie: Gerardjan Rijnders
Spel: Anniek Pheifer, Antoinette Jelgersma, Bob Wind, David Lucieer, Eline ten Camp, Jan-Paul Buijs, Jochum ten Haaf, Paul R. Kooij, René van Zinnicq Bergmann, Ruben Brinkman, Saskia Rinsma en Xander van Vledder