theaterpraat

Maart 2005 Ruim vier maanden voor ik deze voorstelling zie, is Theo van Gogh vermoord. En hoe! In de media is de berichtgeving ongewoon geëmotioneerd. Vooral de eerste dagen is er bijna geen ontkomen aan dat je wordt geconfronteerd met je eigen angsten.

Is het dan zo gek om je voor te stellen dat moslimfanaten het in Nederland voor het zeggen hebben? Is het dan zo raar dat je het al helemaal voor je ziet? Dat je, omdat je homo bent, na het ochtendappel in de brandende zon moet werken aan de spoorlijn van Amsterdam naar Mekka? Nee. Dat is helemaal niet gek. Humor helpt als je bang bent. Ook zwarte humor.

Vijf maanden later die moord nog eens op het toneel naspelen? Met een mes en een wit laken? De seksueel getinte martelingen in de Abu Ghraib gevangenis in Bagdad. Ook zo’n gruwel. Die beelden hebben mij ook uit mijn evenwicht gebracht. Zou ik bijna een jaar later mijn broertje vragen om op handen en knieën tussen de schuifdeuren te gaan zitten met een hondenriem om zijn nek? Joan Nederlof doet dat wel. Niet met mijn broertje natuurlijk en niet tussen de schuifdeuren. Op het podium. En ze gaat er naast staan en maakt het bekende gebaar met duim en wijsvinger.

Nee hè, niet weer over die benen
De hoofdlijn van Brünnhilde 40+ is het onontkoombare einde van de carrière van Bibi, een musicalster van net boven de veertig. Haar persoonlijke assistent, Marcel Musters, licht ons daar aan het begin van de voorstelling over in. Beetje nichterig, beetje vals, maar toch met veel liefde voor de vrouw van wie hij niet alleen de assistent maar ook de vertrouweling is. Later in de kleedkamergesprekken is Bibi eerst boos en gemeen. Tenslotte legt ze zich neer bij het feit dat ze is verdrongen door de jonge Joy Schuurman. Een rivale die niet alleen haar werk in de musicals maar ook haar minnaar van haar heeft afgenomen.

Tijdens die gesprekken met haar assistent slaat Bibi regelmatig zijpaden in. Ze houdt lange, diepzinnige monologen over dat je toch vooral in jezelf moet geloven. En ze geeft commentaar op de actualiteit. Niet alleen op de gruwelijkheden in Amsterdam en in Bagdad. Ze geeft ook haar mening over meer triviale zaken. Zo moet bijvoorbeeld Halina Reijn het ontgelden. Tegen haar luidt de aanklacht: ’ Te lange seksbenen’.
Hein verstrakt: ‘Nee hè, we gaan het toch niet weer over de benen van Halina Reijn hebben?’

‘Daar gaan we het niet over hebben! Nu gaan we het eens een keer over politiek theater hebben!’ Dat is Pieter. Met niet geringe stemverheffing. ‘Ik geef toe’, vervolgt hij iets kalmer, ‘dat ook ik wat moeite had om die nachtmerrieachtige taferelen te duiden.’ Nu verstrakt Wilfred. Ook al geëmotioneerd dus. Ik kijk gebiologeerd toe hoe hij eerst met gespreide vingers door zijn haar gaat en dan zijn handen heel langzaam via zijn nek laat zakken. Vervolgens ademt hij diep in en langzaam en voor iedereen goed hoorbaar weer uit. ‘Tenenkrommend’, zegt hij dan eindelijk, ‘niet te gelóven. Die fantasie over hoe moslims de macht overnemen. Dat kán toch niet!’

Hè hè, eindelijk over politiek theater
‘Gaan we het nou eindelijk over politiek theater hebben, of hoe zit dat?,’ vraagt Pieter boos. We knikken. Pieter heeft gelijk. Over politiek theater. Daar gaan we het over hebben.
‘Jullie vinden het zeker wel goed dat hij er straks ook iets over zegt?’
Ik had hem helemaal over het hoofd gezien. Achter Pieter staat Eric de Vroedt, een theatermaker.

‘Aan het eind van de voorstelling,’ Pieter pauzeert even om te controleren of we allemaal wel met gepaste aandacht naar hem luisteren, ‘als Nederlof de theorieën van al die filosofen samenvat en stelt dat menselijke vrijheid tot Het Kwaad kan leiden. En hoe je daar als mens weerstand aan kunt bieden door in jezelf te geloven. Dan valt voor mij alles op zijn plaats. Dan begrijp ik dat in Brünnhilde 40+ de hedendaagse maatschappij onder de loep wordt gelegd.’

‘Wat ik zie, is iemand die door een loep naar haar eigen navel staat te staren,’ flap ik er uit. Dat had ik niet moeten doen. Typisch mijn manier om spanning af te reageren.
Pieter kijkt dan ook terecht verstoord. ‘Nederlof stelt nou eenmaal nóóit de problemen zelf centraal’, zegt hij, ‘het gaat altijd over de manier waarop zíj daar tegen aan kijkt en hoe zíj daar mee om moet gaan. Wat zegt Het Kwaad in de wereld over mezelf? Dat is de vraag die ze met deze voorstelling wil beantwoorden.

‘Introspectief en associatief
‘Hij bedoelt,’ legt de man die achter Pieter schuil ging uit, ‘dat ze naar een hoogstpersoonlijk antwoord op de collectieve onvrede zoekt. De makers van dit stuk blijven hun postmoderne en individualistische levensbeschouwing ook in deze voorstelling trouw en weigeren dat in te ruilen voor nostalgisch verlangen of gemakzuchtig cultuurpessimisme. Je zou kunnen zeggen dat Bibi een ethisch fundament zoekt als reactie op Het Kwaad in de wereld. Als reactie op Abu Ghraib en de moord op Van Gogh dus.’

‘Je kunt nou eenmaal op meer manieren politiek theater maken,’ licht Pieter nog even vlug toe, handig gebruik makend van het feit dat we allemaal nog heel hard zitten na te denken over de woorden van Eric de Vroedt. ‘De een kiest voor pamflettistische montagevoorstellingen, de ander voor een relatiedrama en een derde voor introspectief, associatief theater. Die associatieve trip langs de verschillende gedaanten van Goed en Kwaad werkt in Brünnhilde 40 + verbluffend goed’

Die opmerking over die loep en die navel. Ik kom er toch nog even op terug. Tenenkrommend! Niet te gelóven. Dan hebben we het éindelijk eens een keer over politiek theater. En dan laat ik me gewoon meeslepen! Terwijl ik me nog zó had voorgenomen alleen maar te luisteren. Wat zegt dat over mij? Wat zegt dat over De Ergernis in mezelf? Dat is de vraag die ík eens moet beantwoorden.

Brünnhilde 40+ van Mugmetdegoudentand ging in première op 26 maart 2005
Tekst: Joan Nederlof
Regie: Alix Adams
Spel: Marcel Musters en Joan Nederlof