theaterpraat

In Als Gekken, een voorstelling van Laura van Dolron, spelen de acteurs met gevoelens. Met hun eigen gevoelens? Zijn die echt? Of doen ze alsof? Of spelen ze met ónze gevoelens? En Katerine? Bij wie de herinneringen van anderhalf jaar geleden naar boven komen. Is die echt? Natuurlijk is die echt. Dit dagboek mag dan een verhaal zijn, het is wel een echt verhaal.

April 2009
Wanneer in Van Dolron’s voorstelling de regisseur vraagt of er iemand naar voren wil komen om Iwan te troosten, voelt een man op de laatste rij een bijna onbedwingbare drang om dat daadwerkelijk te doen. Want de tranen en het verdriet van de acteur raken hem. Uit alle macht vecht hij tegen de impuls om zijn armen om de snikkende Iwan Walhain heen te slaan. Hij grijpt zich zo stevig vast aan zijn stoel dat zijn knokkels pijn doen. Het is theater, dat weet hij. Het is dus niet echt, ook al zeggen ze op het podium dat het wel zo is. Ze doen alsof. Maar realiseren ze zich wat ze hem aandoen? Weten ze hoe moeilijk ze het hem maken?

Langzaam, heel langzaam
Laura van Dolron, die regisseur Laura speelt, hoort gestommel achterin de zaal. Ze onderbreekt haar tekst om te zien wat er aan de hand is. Iemand op de laatste rij wil weg. Nu! De man die zich moest bedwingen om Iwan Walhain te troosten, doet geen enkele moeite om niet te storen. Integendeel. Hij wíl juist storen. Hij wil dat de acteurs zíen dat hij weggaat. Daarom draait hij zich om en legt al zijn gevoelens in dat ene woord: ‘Dág!’ Dan beent hij met grote boze stappen het theater uit.

Niet lang daarna speelt een andere acteur, Joris Smit, na een opdracht van de regisseur, met de gevoelens van een vrouw op de eerste rij. Hij zegt dat hij haar mooi vindt, dat ze hem doet denken aan zijn moeder. Hij vraagt haar om zich langzaam, heel langzaam, voor hem uit te kleden. Hij legt haar nauwkeurig uit hoe ze daarbij te werk moet gaan. En ontdoet zich dan, vlak voor haar neus, van zijn eigen kleren.

Na het applaus
‘Jij bent toch RiRo?’
Ik kijk naar het gezicht dat bij die stem hoort. Dat ken ik ergens van. Maar waarvan?
‘Je weet het niet meer? Bij Publikumsbeschimpfung. Ik ben Katerine, ik ben toen het podium opgelopen.’

December 2007
Ik weet het weer. Anderhalf jaar geleden. Zes net afgestudeerde Vlaamse acteurs in Handke’s Publikumsbeschimpfung zetten terwijl ze hun tekst zeggen allerlei heerlijkheden op tafel.
‘Dit is géén spel! We spelen niet!’
Ze blijven heen en weer lopen met eten.
‘Vanavond wordt er met ú gespeeld!’
Ontzettend veel eten. Meer dan genoeg voor de hele zaal.
‘We treden níet uit onze rollen. We hébben geen rollen.’
Gevogelte, halve kreeften, vruchtentaarten. Het water loopt me in de mond.

Drie vrouwen lopen het podium op. Een van hen pakt een mes en gaat groente snijden voor de rauwkostsalade. De tweede proeft wat van de pastasaus. De derde schenkt een glas wijn in, neemt een paar ferme slokken, en steekt een sigaret op. Het duurt bijna tien minuten voor de acteurs erin slagen de vrouwen te bewegen weer in de zaal te gaan zitten.

Na het uitschelden
‘U zult het doek dicht zien gaan, maar eerst gaan we u nog uitschelden.’ Met die woorden kondigen de acteurs het einde van hun Publikumsbeschimpfung aan. Nadat we zijn uitgescholden, zullen we natuurlijk naar voren mogen komen om toe te tasten. Om aan te vallen op die overvloed aan heerlijke gerechten. Maar dat gebeurt niet! Integendeel! Ze gooien al dat kostelijke voedsel op de grond en vertrappen het! Kreten van ongeloof en afgrijzen klinken uit de zaal. Bij latere voorstellingen zullen er zelfs toeschouwers zijn die zich niet laten tegenhouden en het podium oprennen om te redden wat er te redden valt.

Na afloop, in de foyer, vertellen de acteurs hoe bang ze zijn geweest toen die drie het toneel op kwamen. Ik doe wat navraag. Meer toeschouwers zeggen die aandrang te hebben gevoeld en ertegen te hebben moeten vechten. Maar alleen die drie hebben het ook echt gedaan! Waarom? Als antwoord lachen ze. Zich van geen kwaad bewust. Trots en met grote ogen kijken ze me aan.

April 2009
‘Je was boos toen.’
‘Ja natuurlijk was ik boos. Je ging het toneel op, je verstoorde een voorstelling. En je was er nog trots op ook.’
‘Nee, dat was ik niet. Ik was in een soort shock.’

Er rolt een traan over haar wang, en nog één. We zitten nog steeds in rij twee na afloop van Als Gekken van Laura van Dolron. Op de plaatsen waar we even daarvoor hebben geapplaudisseerd. Want we zijn de zaal niet uit geweest. Geen denken aan dat ik op zou kunnen staan om in de foyer wat te gaan drinken. Daarvoor hoef ik maar naar haar gezicht te kijken. Of naar dat van de twee anderen. Rechts van haar, strak voor zich uit kijkend, haar heer. Rechts van mij, mijn dame.

Eerst met en dan zonder huilstick
Technici zijn in de weer met lampen. Vlak voor ons wordt het podium geveegd waarop Iwan Walhain niet zolang daarvoor met behulp van een huilstick de tranen over zijn wangen liet rollen en begon te snikken.

‘Het heeft me heel erg aangegrepen’, zegt Katerine, ‘ik was er dagen kapot van, van wat er toen is gebeurd. En dat jij zei dat ik de voorstelling had verstoord.’ Ze stopt met praten. Het kost haar moeite om niet ook te gaan snikken. Mijn dame zegt me met haar ogen: ‘Niet weglopen nu!’

Weer rolt er een traan over haar wang. Is dit dezelfde vrouw die anderhalf jaar geleden een voorstelling verstoorde? De vrouw die tot verbijstering van de acteurs ordinair rokend en drinkend over het podium paradeerde?
‘Zag het er zo uit?’ Ze slikt even.
‘Waarom deed je het?’
‘Omdat ik ontzettend geëmotioneerd raakte doordat ze alsmaar zeiden dat het echt was, dat ze niet speelden, dat ze met óns speelden. Omdat ze ons zó uitdaagden. Het wond me zo op dat ik het gevoel had dat ik de controle over mezelf verloor. Op het podium heb ik toen die sigaret van dat tafeltje gepakt om me een houding te geven. Want ik was doodsbang!’

Onder controle
Later in de foyer vraag ik me af wat de Katerine van anderhalf jaar geleden zou hebben gedaan als Joris Smit haar had gevraagd om heel langzaam haar truitje uit te trekken en om daarna één voor één de schouderbandjes van haar beha te laten zakken? Of ik? Als hij mij had aangesproken?
‘Wat je ook zou hebben gedaan, ik zou het onder controle hebben gehad’, zegt Laura van Dolron.

Illustratie: Barbara Vanwelden, Thomas Ryckewaert en Oscar Van Rompay in Publikumsbeschimpfung van De Koe (foto Koen Broos)