De Westergasfabriek in Amsterdam wordt al jaren gebruikt voor theatervoorstellingen. Het is een perfecte locatie en biedt veel verschillende, creatieve mogelijkheden. Het Transformatorhuis van deze Westergasfabriek was ook een zeer geschikte plek voor de nieuwe voorstelling van ZT/Hollandia: Inanna.
Inanna is theater. Inanna is muziek. Inanna is bijna opera. Inanna is ook een mythisch figuur uit de Sumerische mythologie. Zij was de godin van de vruchtbaarheid en van de oorlog. Ze is constant op macht uit. Zo ontfutselt zij haar vader Enki, god van de wijsheid en het water, op sluwe wijze zijn macht af door hem zo dronken te voeren dat hij uiteindelijk zijn macht aan haar afstaat. Inanna wil echter ook onder de mensen wonen. Enki geeft toe onder voorwaarde dat haar mogelijkheid tot spreken haar wordt ontnomen en zij enkel zingend met de mensen kan communiceren. Ook kiest Enki haar echtgenoot, Dumuzzi. Inanna zint nog steeds op macht en wil in de onderwereld afdalen om daar de heerschappij over te nemen van haar zus Ereshkigal. Om in de onderwereld te kunnen zijn, moet je echter eerst sterven en dit is wat er met Inanna gebeurd. De enige mogelijkheid om haar weer terug te halen is door iemand anders in haar plaats te stellen. Dumuzzi wordt gekozen. Zijn zus verdraagt dit niet en biedt aan in zijn plaats te sterven. Uiteindelijk zullen ze ieder een half jaar in de onderwereld verkeren. Met deze mythe worden eveneens de seizoenswisselingen verklaard.
Op de vloer staan een grote waterbak met ‘golfslageffect’ , een kleinere waterbak in de hoek, een grote tafel met een laptop erop en aan weerskanten is er plek voor respectievelijk het orkest en de electronica. Voor de achterwand hangen lange lappen die een scherm vormen waar zo nu en dan ‘laptopbeelden’ op worden geprojecteerd. Op de andere wanden zie je geprojecteerde portretfoto’s.
Het ‘waterland’ is Enki’s wereld. Enki springt in en uit zijn waterbak om zo van de zee naar het land te gaan. Als we de wereld van Ereshkigal zien dan wordt het zwart en rood en valt er rode gravel uit het plafond. De kleuren en de beelden versterken het drama.
De muziek is onbeschrijvelijk. Geen ‘makkelijk luisterbare’ muziek. Het past echter wel heel goed bij de voorstelling. Het is soms snerpend, het jaagt je op, maar klopt voor mij helemaal bij de beelden die ik zie. Er wordt gezongen. Vooral door Inanna maar eigenlijk door alle personages. Zelfs gesproken tekst wordt melodieus gebracht. De zang van Inanna is in het Sumerisch. De oorspronkelijke tekst, geschreven door Hal Hartley in het Engels, is speciaal voor de ZT/Hollandia door een professor in de Sumerische cultuur, prof. Theo Krispijn, in het Sumerisch vertaald. De klanken zijn heel mooi en versterken de zang.
Het is een lange voorstelling, maar blijft boeien. De beelden die worden aangereikt, zijn geweldig en door de zang wordt je helemaal meegesleept. Het is muziektheater op zijn best. Met heel mooie ‘special effects’. Geduld en waardering voor muziek en zang moet je wel hebben, maar als dit goed zit, moet je er echt heen.

De Sumerische mythe Inanna komt uit 6000 voor Christus. Inanna was de godin van het begin van leven, de vruchtbaarheid, en het einde daarvan, oorlog. Op aarde trouwt ze met Dumuzzi, een mens, waar ze een kind mee krijgt. Door haar constante nieuwsgierigheid en honger naar kennis en macht daalt Inanna af naar de onderwereld van haar zuster Ereshkigal. Daar krijgt ze het oog van de dood op zich gericht en ze valt dood neer. De goden bepalen echter dat Inanna moet blijven leven. In ruil voor haar leven gaat Dumuzzi samen met zijn zuster om het half jaar naar de onderwereld.
Door van deze mythe muziektheater te maken heeft ZT Hollandia het goddelijke er duidelijk in weten te houden, goden zijn in de Sumerische legende de enigen die mogen zingen. Bovendien hebben ze door gedeeltelijk in de oude Sumerische taal en gedeeltelijk in het Engels te zingen een unieke voorstelling weten te maken. Door de onbekende klanken van het Sumerisch en de daarbij gecomponeerde muziek werd je in een andere wereld gebracht. Het atonale van de compositie was echter af en toe te veel, maar door wat op het toneel gebeurde bleef je geboeid in het verhaal.
De vader van Inanna, de god van de zee, zat in een meters lang aquarium dat de zee moest voorstellen. De elektronica en het orkest zaten tegenover elkaar waaruit het respect van ZT Hollandia voor de muziek bleek. Dit niet geheel onterecht. Bovendien had dit tegenover elkaar zetten ook nog een versterkend effect. Het speelvlak bevond zich er tussenin. Achter op het toneel werden ook nog eens filmportretten en animaties vertoond waarmee een contrast tussen het verleden en het hedendaagse werd gesuggereerd.
Alles bij elkaar genomen werd het ondanks het gebruik van het oude Sumerisch toch een duidelijk verhaal dat je ook zonder het boekje kon volgen. De sfeer werd naast de geweldige zangkwaliteiten van de acteurs gemaakt door de geluiden en beelden van de elementen vuur en water. Een boeiend stuk waarin gestreefd werd naar een balans tussen oog en oor en het verleden en de aanpassing aan het heden.

De mythe van Inanna, godin van de hemel, aarde, seks, vruchtbaarheid en oorlog, is de oudste overgeleverde mythe. Vanuit het spijkerschrift ontcijferd is het nu een atonale opera. De Engelse tekst van Hal Hartley blijft onvertaald. Af en toe werkt dat afleidend, zoals bij Hadewych Minis, die de rol van schoonzus Gesthinanna speelt. Haar uitspraak is een mengeling van een Amerikaans - Nederlands accent. Het valt op omdat acteurs als Jeroen Willems (vader Enki) en Joep van der Geest (Dumuzzi) hun tekst zeer natuurlijk brengen. Dat is extra knap omdat Paul Koek met zijn bekende regiestijl van elke lettergreep muziek maakt. De muziek, een ensemble van een man of zeven, is links op het podium constant aanwezig. De violiste loopt zelfs in het begin door de enscenering en leidt van daaruit zowel de musici als de spelers.
Inanna is een egoïstische godin, die haar leven op aarde moest bekopen met haar stem. Zij kan niet meer praten, alleen nog zingen (in spijkerschrift). Ze trouwt met Dumuzzi, een herder die door zijn huwelijk automatisch koning wordt. Onder hem bloeit het rijk op, waardoor Innana zich verveeld. Op zoek naar avontuur belandt ze in de onderwereld, waar haar zuster Ereshkigal regeert. Deze is alles wat Inanna niet is. In een uitgesponnen klaagzang horen we dat ze onvruchtbaar is. Het heeft in eerste instantie een lachwekkend effect wanneer ze herhaaldelijk zingt: ‘Oh, my vagina is empty’ en daarbij haar hand in haar kruis houdt. Ook eerder, wanneer Inanna de onderwereld betreedt, benijdt Ereshkigal haar vruchtbare zuster. Die scène was heel indrukwekkend doordat de lange Henriette Koch in het zwart gekleed, dreigend tegen de kleinere Harma Everst aan staat en haar al zingend betast alsof ze de vruchtbaarheid letterlijk van haar af wilde pakken. In het hedendaags toneel zijn handelingen met een licht erotische lading bijna een must voor een zichzelf respecterende regisseur en vaak wordt daarbij de noodzaak vergeten. In het kader van Kunst om de Kunst is het dan Seks om de Seks. Hier niet. Hier waren de momenten doordacht en spaarzaam en met grote nadruk belicht. Het onvervulde verlangen van Ereshkigal stak scherp af tegen de lusten van de onderwereld. Deze opera liet zich kenmerken door duidelijk keuzes. In de scène van de onderwereld was gekozen voor zwarte kleding en een rode enscenering. Een paardenmiddel in theaterland, maar wel een die zijn effect heeft. Zo ook het geluid, de kleding en niet te vergeten de stortbui van rood grint dat vlak voor de onderwereldscène met veel lawaai uit het dak kwam. Allemaal middelen die gewoon ontzettend goed werkten. Dit was een zeer theatrale theatervoorstelling waarbij de middelen het doel dienden. Geen halfslachtig geëxperimenteer, gewoon goed. Ik bleef geboeid tot de laatste minuut en had het gevoel twee uur lang in een compleet andere wereld te zijn geweest, in een illusie van spijkerschrift.

ZT Hollandia zet met Christina Zavalloni en Harma Everts als Inanna de Sumerische mythe een fraai muziektheater neer. Inanna is de god van de liefde, de vruchtbaarheid en de oorlog. Inanna heeft een karakter dat niet zomaar met goed of kwaad aangeduid kan worden. Ze neemt de kracht van haar vader (Jeroen Willems, Enki), de god van de wijsheid en het water, na hem dronken gevoerd te hebben.
Maar óók mag ze van haar vader op de aarde neerdalen en de mensheid welvarend maken, onder voorwaarde dat ze het spreken wordt ontnomen zodat ze alleen met de mensen kan zingen en dat ze met de herder Dumuzzi moet trouwen die later echter koning wordt. Samen krijgen ze een kind.
Maar Inanna wil meer, ze wil weten hoe het haar in de onderwereld vergaat waar haar zuster Ereshkigal de macht heeft. Zo gauw aangekomen laat Erishkikal haar zus sterven. Nadat hun vader door middel van twee afgezanten een vreselijke pijn bij Erishkigal kan wegnemen mag Inanna de onderwereld verlaten, maar er moet een menselijk offer gebracht worden. Inanna kiest haar man, de koning. De zuster van de koning smeekt zijn plaats in te mogen nemen, waarop de vader besluit dat ze elk halfjaarlijks naar beneden moeten om de pijn te delen.
Wanneer je in de zaal komt zijn er twee werelden te zien. De wereld van de mens die bestaat uit een tafel en een laptop afgesloten door een in delen opendraaiende achterwand. Aan de rechterkant staat een trap die tot aan de hemel reikt. De waterwereld wordt mooi uitgebeeld door een grote smalle glazen bak waarin de God Enki ligt. Het toch al mooie decor wordt versterkt door goed het licht te gebruiken.
Het stuk, dat in drie talen vooral zingend wordt opgevoerd, wordt begeleid door een saxofoonkwartet een contrabasklarinet en een af en toe toch wel heel aanwezige elektrische viool.
Elke taal vertegenwoordigt een eigen soort. Het Nederlands, gesproken door Betty Schuurman verduidelijkt het verhaal door als ‘kenner’ een komische ontspanning te geven in een toch wel zwaar stuk. De taal van de mensheid is Engels en die van de goden Sumerisch.
Door de mooie zang is het stuk een genot voor de zangliefhebber, maar wees er bewust van dat het gesproken woord niet vaak voor komt. Daar komt bij dat er acteurs bij zijn die zingen, hoewel het niet storend is, draagt het ook niet echt bij aan het genot voor het oor. Door veel met het geluid te doen (Ton van der Meer) moet je met je oren meegenomen worden in het verhaal, maar dat komt er niet altijd evenveel door.

Bij het betreden van de zaal en dus de eerste blik op het decor begon ik me al af te vragen wat dit voor voorstelling zou worden. Het decor bestond uit twee bakken met water, een grotere en een kleinere, er was een achterdoek bestaande uit panelen en een tafel. Allemaal best simpel, maar wat zouden deze dingen met een godin uit een oude mythe te maken hebben. De voorstelling begon met een vrouw, een soort reisleidster die aan het publiek iets over de gebruiken van de Sumeriërs vertelde en daarbij gebruik maakte van dia’s op het witte scherm. Na haar grappig gebrachte uitleg begon het verhaal. Inanna is een sumerische godin, die getrouwd is met een koning in de wereld van de levenden, gewone mensen. Zij wil haar zus in de onderwereld bezoeken. Alleen kan de onderwereld niet betreden worden zonder daarvoor te sterven. Daarom is Inanna’s vader ook sterk tegen dit bezoek en probeert ook de schoonzus van Inanna haar tegen te houden. Dit lukt allemaal niet en Inanna gaat naar de onderwereld, waar ze door haar zus wordt gedood. Alleen als iemand anders haar plaats inneemt wil ze Inanna weer levend maken en haar naar de wereld van de levenden terugsturen. Er ontstaat een hele strijd wie er naar de onderwereld zal gaan. Dumuzzi, de koning en man van Inanna, wordt uitgekozen, maar zijn zus wil dan ook mee. De oplossing wordt om het ene half jaar hem en het andere half jaar zijn zus naar de onderwereld te sturen. Dit hele verhaal wordt al zingend en sprekend verteld in het Sumerisch en het Engels. Hoewel het Engels niet altijd even goed te verstaan was doordat het orkest soms iets te hard speelde was het verhaal goed te volgen. De liederen waren in het Sumerisch en werden op een blijkbaar Sumerische manier waaraan ik eerst nog moest wennen. De waterbakken bleken het domein van de vader van Inanna te zijn, terwijl Dumuzzi de tafel gebruikte om zijn computer neer te zetten. Het is moeilijk te zeggen onder wat voor naam je dit stuk moet plaatsen, maar naar mijn idee komt het het dichtst bij muziektheater. De combinatie tussen acteren en zang is erg goed gelukt en allebei de disciplines waren van een hoog niveau. Duidelijk werd wel dat de ene acteur meer ervaring had met het een en de ander met het ander maar dit stoorde niet. Wat ik wel absoluut aanraadt is om voor het begin van de voorstelling eerst het verhaal in het programmaboekje te lezen, want anders lijkt mij de voorstelling moeilijk te begrijpen en wordt het moeilijk te zien wie al die personages precies zijn. In het programmaboekje wordt duidelijk gemaakt dat Inanna alle macht van haar vader heeft afgenomen en dat hij haar daarvoor als straf een spreekverbod heeft opgelegd. Zij kan om te communiceren alleen nog zingen en dit is ook de reden dat Inanna de enige is die constant zingt en pas aan het einde een paar woorden spreekt. Blijkbaar is ze hier verlost van haar straf, doordat haar vader haar redt van de dood. Met de voorstelling wilden de makers naar mijn idee vooral een beeld geven van de mythe over Inanna, een mythe die wij niet kennen. Het is goed gelukt om de mensen van nu wat meer over deze mythe en over dit volk te leren door een prachtig spel en zangstuk. Een echte aanrader om naar toe te gaan.