theaterpraat

Ik ben bezig met de kwestie van het verschil in de traditie van het Nederlandse theater en het Engelse theater. Dit is niet alleen een leuk discussiepunt over drankjes na een voorstelling, maar iets dat werkelijk gevolgen heeft als iemand - ik, als ik groot ben - toneelstukken wil vertalen. In Nederland is de tekst slechts onderdeel van het maken van theater, in Engeland is theater ondergeschikt aan het vertolken van de tekst. In Nederland moet alles zonodig ‘vernieuwend’ zijn, moet er met vorm gespeeld worden, terwijl in Engeland de lievelingse stukken voor de zoveelste keer worden tentoongesteld. In Engeland kunnen nieuwe stukken net zo goed op de tv of radio uitgezonden worden (hoorspel is nog levend in Engeland), zo traditioneel is de vorm.Ik denk dat er een middenweg te vinden is. Ik kan me voorstellen dat in Nederland de gedachtegang is dat als een voorstelling qua vorm net zo goed op de tv gezien kan worden, dan het geen zin heeft om het op het toneel te plaatsen. Ik denk in tegenstelling dat, net als alle kunst, als je eens een stuk, hoe ouderwets, naturalistisch, goed in elkaar gezet dan ook, eens tentoonstelt, in een galerij of theater, dan krijgt het een aparte, bijzondere aandacht.En je ervaart de emoties en drama helemaal anders.En het is net mogelijk dat die dialogen in die ‘ouderwetse’, naturalistische toneelstukken beter overkomen, vooral als het retorica betreft, dan in iets dat verschrikkelijks vernieuwend is. Misschien heeft het iets te maken met de spanning tussen vorm en inhoud. Maar ja, de naturalistische vorm van The Glass House van David Craig heeft de boodschap, wat dan ook dat was, of de drama, niet geholpen. Desondanks was dit stuk schitterend gespeeld, ondanks het feit dat het slechts een ‘preview’ was, en dat één van de spelers had net één week van tevoren zijn rol van iemand anders overgenomen. Het probleem was, helaas, de tekst en de regie.Een advocaat van Joodse afkomst moet een academicus die de Holocaust ontkent, verdedigen. Hij houdt geheim van zijn vader dat hij dat doet, een vader die gearresteerd wordt voor zijn protest tegen moslims die de vrijheid van meningsuiting willen beperken, een vader die tegelijkertijd geen tegenstelling ziet met het feit dat hij de mond van de academicus wil zien snoeren. De academicus is, tegen verwachtingen in, aantrekkelijk en heel slim, en haar argumenten tegen de ‘Eind oplossing’ zijn overtuigend.De nieuwe hospita van de advocaat, een jonge gefaalde journaliste (je ziet wat komt?) laat en andere discussie horen, dat de eigenlijk halfjoods jongen, (technisch gezien ‘goy’ omdat zijn vader, niet zijn moeder, Joods is) helemaal verwijderd van zijn Joodse wortels is. Al in de eerste helft van het stuk legt de advocaat de argumenten van de academicus verpletterende weer, maar het is in de tweede helft dat het toneelstuk gaat helemaal fout. Stapje voor stapje begon ik niet meer in het stuk te geloven. Als de advocaat zijn klant begint te toetsen, wordt het duidelijk dat de net heel slimme, rationele academicus van 30 jaar eigenlijk helemaal gek is; hier heeft ze slechts astma maar een schuimbek is meer te verwachten. Dat ze antisemiet is, is geen verassing, maar we zouden eerder het stille, calculerende type, het gevaarlijke type, dan deze gekke, en het transformatie is niet te geloven. (Ik moet toegeven dat als ik iemand ontmoet die werkelijk racistisch is, kan ik het ook bijna niet geloven, maar hier was het gewoon niet te geloven). Dit beeld van de racist is eigenlijk gevaarlijk, de echte racisten zijn veel meer subtieler, en kan soms in onszelf schuilen. Maar dan, als de academicus geen gekke was, kon de journaliste haar publicatie van haar interview met de academicus niet verdedigen als de gelegenheid om het publiek te laten zien dat het een nietsnut is, dat wij en de advocaat het publiek moeten vertrouwen om te zien dat het een niets nut is. Dit argument werkt ook niet, de academicus is al 30 jaar bezig zonder iemand te merken dat ze een gekke leugenaar is. Dan maakt de vader van de advocaat de onthulling dat zijn grootouders, neven en nichten tijdens de Krystallnacht vermoord zijn, maar het verhaal is zo nadrukkelijk extreem – een levend baby in de vuur gegooid, de grootvader als arts voor de arm van een ‘stormtrooper’ zorgt en dan meteen en doelmatig is doodgeschoten, met alle de andere familieleden – dat zelfs als die dingen werkelijk zijn gebeurd, begon ik het te twijfelen, hoe verschrikkelijk dan ook Krystallnacht was. Als iets nadrukkelijk ontkent, waar moet zijn - als de journaliste in het stuk zegt - dan logies is het dat iets overdreven gesteld op zijn minst twijfelachtig is. De toneelschrijver had beter zijn eigen advies gevolgd.En dan krijgt de academicus het spotlight om ons een toespraak te geven die ons voor het eind van de oorlog in Iraq moet doen protesteren, maar de toneelschrijver laat die woorden komen van een vrouw die wij al kennen als leugenaar. Als de academicus het wil gebruiken als rechtvaardiging van haar actie, prima, maar er hoeft geen spotlight en toespraak om ons te vertellen dat Blair en Bush ook leugenaars zijn, dat weten al 75% van Engelsen, zelfs bijna zoveel Amerikanen.Een de wet, waaronder de academicus vervolgd wordt, is ook niet te geloven, hoe nieuw dan ook, hoe PC dan ook. Als de academicus haar verklaringen over de Holocaust intrekt, kan de rechtzaak niet doorgaan, maar zelfs als ik een libel intrek, moet ik toch nog een vergoeding betalen en zelfs als David Irving, DE revisionistische historicus, dat probeerde, was hij toch nog vervolgd door een Oostenrijkse rechtbankNee, binnen de kortste tijd geloofde ik in het stuk niet meer, ik luisterde niet meer naar de wankele retorica. Als ik tijdens de pauze weg was gegaan was ik toch nog positief gebleven, dacht ik nog aan het vertalen van het stuk in het Nederlands (hoe slecht dan ook mijn Nederlands is), maar de tweede helft was de doodslag. Mijn enthousiasme in het begin was desondanks de vele geclicheerde grapjes die beter in een slechte BBC sitcom waren. Maar Brits humor is vaak precies dat je de grapjes ziet komen (ik ben geen fan van Allo Allo of Keeping Up Appearances maar ik weet dat anderen ze leuk vinden) dus misschien is dat toch toelaatbaar. Maar dan kon ik de films/stukken/serie bijna noemen waarvandaan de regels waren gekomen. De performances waren toch leuk maar dan was het mise en scène ook een beetje uit het ‘Hoe doe je regie?’ boekje: doe zijn jas dicht om te laten zien dat hij een beetje hulploos is, plaats het legpuzzel doos daar zodat hij onhandig met zijn papieren moet zijn. En dan was er een gebrek aan regie: als de advocaat en zijn hospita elkaar beginnen te zoenen, was het zo onhandig gedaan dat het gewoon gênant voor het publiek was.Veel lof voor de acteur die de rol slechts één week van te voren moest leren, ik had het niet gemerkt, zelfs als hij een tekst in de tweede helft moet gebruiken. De andere rollen waren ook mooi gespeeld, zelfs de academicus. Ik neem aan dat zij moest een razende gekke moet worden en een toespraak moet geven van de tekst/regisseur. Wegens hun vond ik het zo jammer dat ik niet lovend over de voorstelling kon zijn.Ik ben nieuwsgierig wat de critici hier zullen zeggen. Willen ze zien dat zo’n weergave van een nep antisemiet verblindt mensen voor de echte racisten? Ze hebben de toneelschrijver, Ryan Craig, net veel lof voor zijn laatst stuk ‘What We Did to Weinstein’ gegeven, dus ik denk niet dat ze klaar zijn om hem aan te vallen.(Gezien 24/11/06, try-out, speelt tot 23 december, zie: www.hampsteadtheatre.com)