Een ontmoeting tussen dansers en acteurs, waarbij niet gezocht wordt naar een compromis, maar beide disciplines hun eigenheid bewaren. De confrontatie met de Ander. En het verhaal van de film/het boek Teorema van Pasolini, over een vreemdeling die met zijn seksuele aanwezigheid het leven van de leden van een gezin volledig op zijn kop zet. En dat allemaal in één voorstelling.
Een ambitieus plan. Het klinkt veelbelovend, maar de voorstelling kan dit niet volledig waarmaken. Iedereen doet zijn best, ieder in zijn/haar discipline, maar de voorstelling blijft steken in losse stukjes.
De expositie is lang maar heel helder en prettig om naar te kijken: het verhaal van Pasolini’s Teorema wordt kort op een enorm scherm samengevat, de personages en hun alter ego worden geïntroduceerd, en er volgt een dans, eerst de acteurs en dansers apart, dan met elkaar. Dan houden de acteurs hun monologen van het afscheid van de vreemdeling en daar wordt in dans op gereageerd door Greco. Hier luistert het heel nauw of de acteur ook reageert op de bewegingen, of dat de dans alleen inhaakt op de monoloog, en helaas gebeurt dit tweede te veel, waardoor dit stuk een soort bewegingsvertaling wordt in plaats van een gesprek. En vanaf dat punt lijkt een echte dialoog tussen de disciplines niet meer plaats te vinden. En alhoewel het niet de bedoeling van de makers was om dans en toneel samen te laten vloeien, moet er volgens mij toch meer tussen de twee gebeuren, toch een soort dialoog plaatsvinden, om het naast elkaar neerzetten van de disciplines te rechtvaardigen. De abstractie van de dans naast het ingeleefde (in wat??) van de acteurs vormen te weinig een coherent geheel -of een aanvulling op elkaar, of een commentaar - waardoor je bij deze voorstelling slechts blijft kijken naar mensen die elkaars taal niet spreken en daardoor langs elkaar -en daarom ook langs het publiek - heen ‘praten’.
Wellicht als de dansers en acteurs een langer repetitieproces met elkaar hadden gehad waren de taalproblemen anders, beter opgelost, en was er meer een dialoog ontstaan, wie weet.
Voor deze voorstelling twee geweien, voor de mooie beelden, en twee tomaten, omdat de taal, en daardoor de inhoud te onbestemd, ongericht was.

Dyonisis, een haast goddelijke mooie man wiens muziek en charme alles en iedereen deed smelten, wordt in Teorema vertolkt door een vreemdeling die bij een bourgeoisfamilie in Milaan intrekt. Door de komst van de vreemdeling verandert het leven van alle gezinsleden totaal. Ze voelen zich allemaal onverklaarbaar tot hem aangetrokken.
Emio Greco en Pieter C. Scholten zijn samen op zoek gegaan naar een dialoog tussen acteurs en dansers, en proberen de twee disciplines samen te laten smelten. Elk personage heeft een alter ego, een danser uit de dansgroep van Emio Greco, die vooral qua haardracht een gelijkenis vertoont met de acteur. De enige die géén alter ego heeft is de vreemdeling, gespeeld en gedanst door Greco zelf.
Als de acteurs en dansers elkaar voor de eerste keer ontmoeten, ontstaat er een mooie ontdekkingstocht. De nieuwe, uitdagende en verfrissende dansstijl van de alter ego’s tegenover de wat stuntelige personages verbeelden de verandering en de verbazing na de komst van de vreemdeling. Helaas vertraagt het stuk op dat moment. Je krijgt het gevoel dat je per ongeluk een zaal bent binnengelopen en dat je naar een repetitieproces aan het kijken bent dat nog in een vroege staat is. Dit gevoel keert overigens vaker terug tijdens de voorstelling, zeker als de acteurs, lukraak, teksten uitspreken. Wat wel mooi is, is de stuntelige vader die probeert zijn alter ego te volgen maar dat fysiek niet helemaal aan kan. De soepelheid van de danser en de krampachtige bewegingen van de acteur vormen een mooi contrast die ontroert.
De vormgeving bepaalde door heel de voorstelling heen de speelruimte. Door het object, beter te beschrijven als een soort grote bezem, te draaien, te laten zakken, open of dicht te klappen, kreeg je steeds een andere tweedeling op het toneel. De ego’s en de alter ego’s worden eerst gescheiden maar naar mate de voorstelling vordert zie je dat de ego’s in speelruimte beperkt blijven worden maar dat de alter ego’s zich juist steeds minder storen aan de speelruimtes die ze krijgen opgelegd.
Is het mogelijk dans en spel te laten samensmelten? Ik ben geneigd te zeggen van wel, al lukt het van Hove niet om een nieuwe taal te creëren tussen dansers en spelers. Het lijkt in het begin een spannende ontdekkingsreis te worden, een confrontatie tussen woord en dans, helaas blijft het vaak bij een kleine woordenwisseling waarin de acteurs in de schaduw van de dansers blijven staan. De voorstelling wekt echter geen verveling op. Het is intrigerend te zien hoe met weinig woorden getracht wordt een verhaal te vertellen. Al is de poging soms wat onhandig en voor je gevoel niet af. Greco zelf blijft boeien, al is het soms ergerlijk om te zien dat hij daar zelf ook van overtuigd is.

Teorema, van Toneelgroep Amsterdam in coproductie met Emio Greco PC, is een theatrale samenkomst van toneel en dans. ‘Een voorstelling waarin dans en tekst elkaar ontmoeten’, zo meldt het programmaboekje. Teorema is gebaseerd op de gelijknamige film van de zeer omstreden Italiaanse cineast Pier Paolo Pasoloni (1922-1975). Pasolini’s Teorema vertelt het verhaal van een vreemde gast(Emio Greco) die op een dag bij een gezin komt binnenvallen en door zijn (lichamelijke) aanwezigheid het gehele gezinsleven op stelten zet. Op dit gegeven wordt in deze voorstelling thematisch voortgeborduurd. De situatie wordt eerst kort op video uitgelegd, daarna moeten dans en flarden tekst de komst en vooral het vertrek van de vreemdeling verwoorden. Zo krijgt ieder personage – vader, moeder, zoon, dochter en dienstmeid- een alter ego in dans.
In een bont decor, bestaande uit een in het midden hangende constructie, die op verschillende standen omhoog en omlaag kan gaan, omgeven door slierten, blijft het toch vooral de danser en choreograaf Emio Greco die de toon van de voorstelling zet. De rest lijkt niet meer als in dienst te staan van zijn kunsten. Zo vallen helaas de monologen van toneelgrootheden als Cas Enklaar en Kitty Courbois in het niet door Greco’s verschijning, die heel dicht naast hen blijvende, hun woorden lijkt om te willen zetten in dans. De aandacht gaat al snel geheel uit naar zijn krachtige dans, waardoor men weinig meer van de monologen mee kan krijgen. De voorstelling lijkt niet tot een harmonie te komen tussen dans en het gesproken woord, maar misschien is dit juist een illustratie van het verschil tussen vreemd en thuis, tussen Greco en Toneelgroep Amsterdam.
Ook de muziek vormt geen eenheid en wisselt tussen Italiaanse smartlap en ruige rock van Iggy Pop. Dit werkt heel verstorend. Mooie momenten zijn er toch wel, zoals wanneer de vader (Cas Enklaar) vertrekt en ‘de woestijn ingaat’ en daarbij ook letterlijk uit de theatraliteit stapt. Enklaar gaat zelfs verder dan alleen het toneel af, hij loopt de gang op en zelfs de schouwburg uit. Gevolgd door een videocamera zien wij hem verdwijnen in de regenachtige straten van Utrecht.
Ondanks de sterke choreografie, het prikkelende videowerk en de fascinerende scenografie lijkt Teorema slechts een voorzichtige kennismaking tussen tekst en dans, waarbij men niet verder komt dan zich aan elkaar voor te stellen. Uiteindelijk lijkt de tekst hier de vreemdeling, en voelt Greco zich als een vis in het water.

Het verhaal van Teorema, zoals Pasolini dat bedacht heeft, gaat over een nette katholieke bourgeoisfamilie in Italië. Op een dag komt er een vreemdeling langs en hij verblijft een tijdje als gast bij het gezin. De moeder, de vader, de zoon, de dochter en de dienstmeid voelen zich allemaal ontzettend tot hem aangetrokken. De vreemdeling maakt de driften, de lust in hen los. Dan gaat de vreemdeling weg en laat de gezinsleden in totale verwarring achter. Iedereen is door de aanwezigheid van de gast veranderd.
Dit verhaal wordt aan het begin van de voorstelling uitgelegd door middel van een tekst op een videoscherm en een voice-over. Dat is wel zo handig, omdat de voorstelling het verhaal niet van A naar B uitspeelt, zoals dat vaak in theater gebeurt. De voorstelling laat elementen uit het verhaal en thema’s van het verhaal zien en gebruikt daarvoor niet alleen tekst maar ook dans. In de eerste ‘scène’ worden de personages voorgesteld. Ieder personage heeft een acteur die de tekst uitspreekt en een danser die de gevoelens en het onderbewuste van het personage uitdrukt. De acteurs en de dansers staan eerst apart van elkaar, ieder op een helft van de speelvloer met daar tussen in een soort van muur. Op een gegeven moment komen de dansers en de acteurs bij elkaar en gaan ze ook samen dansen. Je ziet hoe de personages onder invloed van de gast (die van een afstandje staat toe te kijken) toegeven aan hun driften en onderbewuste gevoelens. Ratio en emoties komen hier bij elkaar.
Tegen het eind van de voorstelling komen de acteurs op het voortoneel staan. Door middel van een scherm worden de acteurs gescheiden van de dansers. Daarmee is de cirkel rond. In het begin waren acteurs en dansers ook van elkaar gescheiden. Maar deze scheiding is toch wel wat anders dan de eerste. Aan het begin van de voorstelling was de scheiding niet zo defintief; de ‘muur’ was niet zo lang of zo breed, dat de dansers en de acteurs niet makkelijk naar elkaar toe konden komen. Het bij elkaar komen gebeurde eerder in een sfeer van harmonie dan van vijandigheid. De tweede scheiding is veel radicaler. Het scherm beslaat de hele breedte, met de dansers erachter en de acteurs ervoor. Ze kunnen met geen mogelijkheid meer bij elkaar komen. Ook is er iets verandert bij de acteurs, waardoor er geen sprake is van harmonie. De acteurs zijn ‘eruit’ gestapt, doordat ze helemaal op het voortoneel zijn gaan staan en zich los maken van de dansers.
Wat mij aansprak in de voorstelling was het gegeven van een vreemdeling die het hele gezin op zijn kop zet, de thematiek van de tegenstelling tussen het intellect en de driften, het verlangen en de roes, wat parralel loopt met de tegenstelling tussen woord en beweging. Ook het experiment van het combineren van tekst en dans vond ik interessant. Op sommige momenten vond ik dat erg goed gelukt, op andere momenten weer minder. Dat laatste werd dan veroorzaakt doordat ik gewoon niet wist wat ik met de dans aan moest. De twee geweien omdat ik wel genoten heb, de tomaat omdat ik de voorstelling soms niet duidelijk vond.

Teorema, naar de film en het boek van de Italiaanse cineast, dichter en schrijver Pier Paolo Pasolini (1922-1975), vertelt het verhaal van een gezin waarvan de leden en de dienstmeid volkomen ontwricht worden door de komst van een onbekende man. Deze vreemdeling confronteert ieder van hen met hevige gevoelens van passie, verlangen en seksualiteit: gevoelens waarvan geen van hen tot dan toe had verwacht deze in zich te hebben. Hoewel de zwoele, donkere Italiaanse mannenstem die deze geschiedenis aan het begin van de voorstelling vertelt het publiek misschien anders doet vermoeden, is het verhaal niet dat waar het in Teorema om gaat. In Teorema gaat het om het binnen het theater zoeken naar dat punt waar tekst en dans elkaar raken, om van daaruit te komen tot een nieuwe theatertaal, zo vertelt de flyer bij het stuk.
Aan het begin van de voorstelling lijken regisseur Pieter C. Scholten en choreograaf Emio Greco in deze opzet geslaagd te zijn. In eerste instantie nog door een hangende wand gescheiden, vervolgens zo dicht mogelijk tegen elkaar aan, beginnen dansers en acteurs aan een lange, spannende reeks bewegingen. Zo worden vijf koppels gevormd: voor elk personage een acteur en een danser. De acteur als de bekende, de danser als de onbekende, de vreemdeling in jezelf.
De spanning die met dit begin wordt opgebouwd verliest gedurende de voorstelling aan kracht, doordat tekst vanaf dat punt een steeds belangrijker rol speelt maar de spanning niet weet vast te houden. Want waar tekst en dans samenkomen, blijkt de dans te winnen. De vraag is dan ook in hoeverre hier überhaupt gesproken kan worden van een samenkomen van tekst en dans; het lijkt hier meer het naast elkaar staan van twee disciplines. Tekst en dans zouden meer met elkaar in gesprek moeten gaan over hun vormen, hun eigenschappen, hun kracht om spanning te creëren. Dit wordt eens te meer duidelijk als Emio Greco als de vreemdeling, al dansend de confrontatie aangaat met de vijf acteurs die elk een tekst voordragen. Het blijft een soort improvisatie op intonatie. Teorema wordt hierdoor een voorstelling met indrukwekkende momenten en prachtige beelden in een geweldig decor waar dans en tekst elkaar wel raken, maar waar een daadwerkelijke dialoog ontbreekt. Het blijft een zoektocht die van mij langer had mogen duren om het eindresultaat net zo bevredigend te laten zijn als het meeslepende begin.

Gelukkig dat aan het begin het verhaal geprojecteerd wordt, zo kan de gemiddelde toeschouwer het toch een beetje volgen. Niet dat het echt belangrijk is want het eigenlijke idee waar de voorstelling aan ophangt is om elke acteur te voorzien van een dansende alter ego. Tijdens de beste momenten werkt het wel, ware het niet dat alles baat in een zeer verwaande, pseudo-intellectualistische sfeer.
Het decor, dat bestaat uit een in het midden hangende constructie die in verschillende standen en hoogten gezet wordt, draagt al evenzeer bij tot deze hoogdravendheid en stoort meer dan dat het bijdraagt. Het ware een uitdaging geweest om gewoon de tekst en de dans te laten spreken.
Toch nog 3 geweien omdat er behoorlijk goed geacteerd en sterk gedanst wordt, in een overigens sterke choreografie. Het experiment nog eens herhalen en dan met het hoofd wat uit de wolken blijven en we vinden die synergie tussen theater en dans wel.

Tja. Het begon aardig met de videovoorstelling. De rest van de voorstelling werd gekenmerkt door storende (zeer luide, bonkende) muziek, een zichtbeperkend decorstuk (maar wellicht was dat de bedoeling ?!), teksten die niet overkwamen, en mooie maar onbegrijpelijke dans. Een gewei voor de dans. Tomaten voor de rest.