theaterpraat

Wat is een “politiekpraatje”? Een praatje over de politiek, een praatje met een politiekcorrect tintje of een spellingsfout? En waarom is het behoorlijk? En waarom het een praatje noemen als het gaat om een speech van negen pagina’s? Welk veld scheldt de opleidingen uit? De media, de politiek, de theaterwereld? Waarom melden dat je iets niet begrijpt over het “FrascatiProductiehuis”? Waarom melden dat je Sloterdijk niet gelezen hebt? En waaruit concluderen dat “iedereen” die gelezen heeft? Of is Ivo van Hove iedereen? Waarom iets schrijven over een speech, als je er nauwelijks iets uit kan concluderen? Waarom dat vervolgens een aanzet tot een analyse noemen? Waarom als redacteur van een theatertijdschrift niet eerst je champagneroes uitslapen, voordat je iets neerpent over een van de belangrijkste figuren op het theatergebied? Misschien had Van Hove ook iets moeten zeggen over de erbarmelijke wijze waarop theatercritici hun vak beoefenen. Maar dat was niet positief geweest. Er valt dan ook vrij weinigs positief over te melden.

‘Laatmaar’ (de naam kan je beter als waarschuwing boven je stukje plaatsen), wat een bozige zeikerd ben jij. Bespaar ons je wijsneuzige gescheld en cynische vragen vragen over een korte krabbel die een aanzet tot een gedachtenwisseling zou kunnen zijn. En wees vooral niet zo stoer om anoniem zo te blaaskaken, daarmee zorg je er meteen voor dat je niet serieus te nemen bent.
Laat ik op een van de uithalen reageren:
Wat betreft het politiekpraatje: ik vraag me af of Ivo zijn zaakjes niet allang geregeld heeft voor de komende jaren en heel goed op de hoogte is van de grote verschuivingen die van der Laan (al is ze nu zelf niet meer verantwoordelijk voor de plannetjes van Martin Berendse c.s., draagt deze vorming van een voor de ambtenaren makkelijker te controleren theateraanbod nog wel haar naam). In die zin zou je ‘politiekpraatje’ het beste kunnen uitleggen als praatje namens en door de politiek. Maar Ivo is uiteraard kunstenaar en zal toch namens de kunsten spreken. Gezien zijn riante positie en ontwijfelbare invloed in het Zoetermeerse (want in die inspirerende omgeving wordt ons kunstbeleid uitgebroed) weet hij meer dan hij zegt over wat het toneel te wachten staat en zou daar zijn collega’s daar toch deelgenoot van maken als het er slecht uitzag.
Dus concluderend: Alles zal wel meevallen straks (of Ivo van Hove blijkt een huichelaar en een profiteur).

Goh laatmaar, je voelde je nogal aangesproken, niet ? Had jijzelf eigenlijk wel je champagne-roes uitgeslapen ?
Hoezo negen pagina’s speech ? De gedrukte versie ervan die ik na afloop kreeg is 4 pagina’s (klein lettertype); zou dus best 9 pagina’s A-4 kunnen zijn op voorleesgrootte, maar dan moet je bij de productie ervan wel heel direct betrokken zijn geweest.
Los ervan; het was een interessante State of the Union!
Waar Ivo van Hove de geschiedenis niet helemaal recht deed was zijn voorbeeld over slechte chemie tussen gezelschap en schouwburg, een jaar of tien geleden, volgens hem, leidend tot het vertrek van Toneelgroep Amsterdam naar de Westergasfabriek. De chemie tussen Cox Habbema (SSB)en Gerardjan Rijnders (TGA) kon natuurlijk beter, maar het was m.i. deels ook een spel van twee behoorlijk aan elkaar gewaagde persoonlijkheden.
De belangrijkste reden om te vertrekken naar het Transformatorhuis was de wens van de artistieke leiding van TA niet alleen in die 19-e eeuwse bionbonnière te kunnen spelen, maar ook in een “zwarte doos”, waar de architect van de Stadsschouwburg niet op Rijnders’ schouder mee zat te regisseren. Want die balkonnetjes zijn geweldig, maar de zichtlijnen… Het ging dus niet alleen om het ontbreken van chemie; het pleidooi voor een vlakke vloer-theater werd al een jaar of vijf gehouden, er was veel begrip voor, maar de politiek was er op dat moment niet aan toe. Iets wat inmiddels gelukkig hersteld is/wordt!

Wat na lezing van van Hoves lezing vooral opvalt, is dat hij toch niet de grootsheid heeft om buiten zijn eigen belangen te kijken. Van Hove zegt even de ongebonden architect van het Nederlands toneel te willen zijn, maar ziet zelf niet de veelzijdigheid van de delta waaruit hij juist hoop zegt te putten. Hij gooit alle kleinere groepen op een hoop en ziet hun zoeken naar subsidievoer als een probleem voor iedereen die theater maakt. Dit is wel erg dom en erger nog: hij zegt dingen waar alleen zijn eigen gezelschap van profiteert. Het echte belangwekkende theater is de laatste jaren toch vaker gekomen van zogenaamde kleine groepen als Alex d’Electrique, Mugmetdegoudentand, het Barre Land en Dood Paard, dan van de zogenaamde onversnipperde grote groepen (waar nu en dan ook een topvoorstelling bij zat!). Dit soort groepen zijn inderdaad een voorbeeld voor allerlei jongere makers (als je 25 bent richt je liever een punkbandje op, dan plaats te nemen in het metropole-orkest) die ook zelf zo’n soort groep willen beginnen, en dus zijn deze betere kleine groepen misschien de aanleiding van het grotere aanbod, maar maken toch zeker het verschil en zijn kwalitatief van net zo’n belang als de kwantiteit die bij de grotere groepen te zien is. Ik geloof trouwens dat alle actieve kleine groepen van ná de jaren 70 en 80 zijn, uit die decennia is iedereen toch echt ingeslapen. Wellicht ziet van Hove een gevaar in het feit dat dit soort gezelschappen niet wíllen doorstromen naar de grote zaal, maar hun eigen omgeving en locaties hebben gekozen, waar hun kunst het beste tot zijn recht komt. Als van Hove zo blij is met het Deltalandschap in het theater, moet hij ook erkennen dat in de kleinere aftakkingen van de rivier bijzondere visjes zwemmen en dat de grote geul weliswaar meer water vervoert, maar dat niet per se beter smaakt.

@René, precies. Ik denk dat Ivo ook alleen maar graag Huisgezelschap wil zijn omdat die spannende nieuwe zaal er aankomt.

@JM, volgens mij komt Ivo er inderdaad niet helemaal uit met zijn rivieren/delta/oceaan metafoor en met wat hij nu voorstelt als droombestel. Dat doorstromen en verbinden met grote huizen is toch juist enorm Grote Rivier-gedacht?

Anyway Wijbrand Schaap geeft het in het Parool zo’n zijn visie. Ik denk net als hem, dat dit wel eens belangrijke toespraak kan zijn, maar denk iets minder dat dit het einde van de vlakke vloer betekend.

Overigens bij de Vlamingen heeft Guy Cassiers gesproken, daar heet het nog The State of the union. Voor u allen hier in pdf te downloaden. Kijk en vergelijk.

Als we dan toch aan het linken zijn: NRC.nl heeft een ingekorte leesversie van de speech.
En Moose-nieuwsje over het VNT pamflet uit 1998(!)
Daar vond ik het verhaal van Ivo namelijk nogal op lijken. Ik ben het met JM eens dat het vooral gaat om eigen belangen, m.i. niet zozeer die van Ivo zelf, maar wel die van de grote gezelschappen.

Grappig genoeg kopt NRC vandaag “Reacties op speech Van Hove positief”. Want wie vragen ze dan om een reactie? Evert de Jager, directeur van Het Nationale Toneel en Jaap Jong, voorzitter van de VNT; daarnaast, niet onbelangrijk, commissielid respectievelijk opdrachtgever van datzelfde VNT-pamflet en in die zin op z’n minst geestelijk de ghostwriters van Van Hove’s negen punten.
Laten we vooral eens vragen wat Hans Onno van den Berg (VSCD), ‘t Barre Land, Ben Hurkmans (nog net FAPK), Frans Lommerse (Toneelschuur) of Geert Overdam (Boulevard) ervan vinden. Benieuwd of “de” reacties dan nog steeds zo positief zijn.

@H. Posthumus: ik ben bang dat je de invloed van Ivo in Den Haag (want daar zit het ministerie van OCW alweer een paar jaar) niet moet overschatten. Zowel de Raad voor Cultuur als OCW waren zeer negatief over het beleidsplan van TGA voor de huidige cultuurnota en Ivo moest een nieuw schrijven. Op het ministerie wordt gewerkt aan een plan wat de meeste kleine zaal-groepen van Cultuurnota naar de fondsen zal verhuizen en wat de vorming van stadsgezelschappen (fusies tussen gezelschappen en schouwburgen) zal voorstaan. Er is alleen een actief en ingewerkt bewindspersoon nodig om eea door de Kamer te krijgen en dat duurt dus nog zeker twee jaar.

Mochten de kleine zaal-gezelschappen en de werkplaatsen nog enige invloed willen uitoefenen op de besluitvorming, dan zou nu een goede tijd zijn om in actie te komen. Ik weet namelijk niet of ze het al door hebben, maar de Oorlog om de Vlakke Vloer is begonnen.

Van Hove zegt in zijn speech dat hij af wil van het begrip vernieuwing, hij stelt voor zeggingskracht te hanteren als criterium, noemt dat zelfs de ideale toetssteen. Maar hij definieert dat begrip niet. Als niet professioneel bij theater betrokken toneelkijker vraag ik me af wat ik daarvan moet denken. Dat hij het niet definieert. Doet het er niet toe, is het zomaar een woord? Of is het juist een begrip dat al zo ingeburgerd is in de theaterwereld dat het geen nadere toelichting behoeft. Simber zal ik maar niet lastig vallen. Die zit zich, met zijn helm op en zijn schermvest aan, al te verheugen op de oorlog om de vlakke vloer. Is er misschien een andere deskundige die mij kan helpen?
.

Over de heren journalisten gesproken. Ivo’s verhaal heeft wel tot heel wat verwarring geleidt. De Volkskrant kopt dat Melle Damen (Schouwburg Amsterdam) op zoek kan naar een nieuwe baan. Het Parool heeft de gehele NES al opgedoekt en volgens het NRC is er een overschot aan acteurs?????? Vandaag komt de NRC dan ook nog eens met een heus veldonderzoek (de reeds door Simber aangehaalde positieve reacties uit het veld)….. zoiets als Geert Dales, Mark Rutte en Fred Teeven vragen naar hun mening over het nieuwe verkiezingsprogramma van de VVD…
Jeetje… en daar moeten we dan de oorlog mee winnen??
Ik kijk uit naar een wat meer inhoudelijke analyse.

Wat mij nog het meest opvalt in Ivo van Hoves redevoering is dat hij kiest voor een positie waarin hij, als ware hij een modernistische romanfiuur, met de blik van een ‘priester architect’ en ‘wars van elke referentie aan de klassieke voorbeelden’ naar het Nederlandse theaterbestel wil kijken - om vervolgens te komen met een rijtje alleszins bekende problemen. Vraagstukken die in het kader van ons theatebestel helaas ‘klassiek’ mogen worden genoemd.
‘Er zijn teveel afgestudeerden’.
‘Al die groepen en groepjes, dat geeft maar versplintering’.
‘Er moet meer samengewerkt worden’.
‘De adviesraden moeten volgens duidelijke criteria te werk gaan’.
‘De grote gezelschappen zijn gebaat bij een eigen huis’.
‘Meer internationaal aanbod’.
‘Geen marge zonder centrum.’
Het zal nog lang rustig gebleven zijn in de Schouwburg.
Veel wat door Van Hove beweerd wordt is behartenswaardig (al ben ik het lang niet met alles eens) - maar dat is nu juist het probleem ervan. Degelijke analyses en verstandige suggesties hebben we al in overvloed. Waarom van hem niet een échte droom? Een rare utopie? Een onmogelijke fantasie? Een brutale schildering? De kunstenaar Van Hove stelt zich hier wel erg instrumenteel, bijna ambtelijk op. Wat hij te berde brengt zijn geen negen punten voor een nieuw theater - het is eerder een tocht door negen deuren die al open stonden.
Overigens vind ik het niet erg chic om wanneer je - naar ik aanneem - bent uitgenodigd om een ‘algemeen’ en panoramisch verhaal over het theater in Nederland in 2006 te houden de ruimte die je hebt voor een flink deel te gebruiken om het leed van je eigen club in zijn strijd met de subsidiegevers en de beoordelaars te schilderen. Dat Toneelgroep Amsterdam het zo moeilijk heeft met al die raden en commissies - moest het daar nu echt over gaan?
Rob de Graaf

Het Van Hove-verhaal op mij over als een verhaal dat enkel vanwege de uitnodiging daartoe afgestoken is - geen hartekreet dus. Ongetwijfeld zal de man hart voor de/zijn zaak hebben, maar ik zie het toch meer als een verplichte figuur die bij de opening van zo’n festival hoort. Wat obligate anti-subsidiestelselkreten, maar mogelijk toch wèl wat stennis waar het kleine ondergeschikt moet worden aan het grote. Eens kijken of zijn woorden daarin gaan doorwerken. Dat zou best eens jammer kunnen worden. Misschien is stilzwijgen het beste?

Aan Floortje die Wijbrand Schaap erbij haalt: die Schaap sneert toch aardig richting minirecensenten, met de vraag hoever bezijden de waarheid zíj zitten… Wel leuk dus dat je hem als medestander opvoert!

Het is nog steeds grappig om te zien dat mensen in de gesubsidieerde theaterwereld denken dat ze baanbrekend werk aan het verrichten zijn in deze maatschappij. Begrijp me niet verkeerd, ik ben ook tegen de oprukkende vervlakking en marktwerking.
Echter is het wel zo dat de huidige invloed van het theater op de maatschappij marginaal is in tegenstelling tot de 19e eeuw. Het is een subcultuur geworden die vooral met elkaar bezig is. Ontwikkelingen in de architectuur, moderne communicatiemiddelen maar ook bijvoorbeeld film en muziek hebben wel een grote invloed op onze maatschappij. De grote schouwburgen in de steden worden gesubsidieerd omwille van de status i.p.v. de hoogwaardige cultuur. Als de grote gezelschappen deze ontwikkelingen niet inzien worden het autistische organisaties.
Elke vier jaar allerlei dingen gaan roepen om de subsidie en vooral eigen boterham veilig te stellen voegt daar niets aan toe.
Ik ben van mening dat het verstandiger is om het geld in te zetten in de kleinere theaters en gezelschappen die geen concessies maken richting marktwerking en commercie.
Het zijn juist de kleinschalige laagdrempelige theaters die voor aanwas van cultureel publiek zorgen.
Bovendien zijn bijna alle betekenisvolle kunstvormen tot stand gekomen zonder gemeenschapsgeld. Vaak worden de kunstenaars miskend tijden hun actieve periode (denk aan de componist Mathijs Vermeulen en Vincent van Gogh) Deze zijn ook niet gaan schilderen of componeren omdat een ambtenaar hen de opdracht gaf.
De grote gezelschappen hebben zich al decennia lang geleden verkocht aan de politiek en ambtenarij.
Probeer dat maar eens terug te halen.

Chris Davies

Zoals het behoort te gaan is het moeilijk om je een juist beeld te vormen van wat iemand , in dit geval Ivo van Hove , heeft bedoeld , je eigen te maken.
Daarvoor is het ook zijn beeld. Wat een ander er vervolgens van maakt is zeker nuttig voor het verder ontwikkelen van een gesprek over het onderwerp. Of en hoe er uiteindelijk tot een op-lossen van de probleemstelling gekomen gaat worden is niet zo makkelijk in te schatten. Kunst in de breedste zin van het woord is m.i. een belangrijk middel om mensen te ontwikkelen in hun verbeeldingskracht. Het gevolg is een volwassen samenleving, of dan toch een samenleving met zoveel mogelijk volwassen individuen.

We zien om ons heen dat we als samenleving nog niet op allen punten volwassen zijn dus blijft de Kunst in al zijn vormen noodzakelijk. Maar dan wel Kunst die zelf weet wat het wil vertellen omdat er dan een gesprek met anderen kan ontstaan. Is men zich niet bewust van wat men vertellen wil dan is daar op zich niets op tegen maar wordt een dialoog met het publiek moeilijker.Zodra een individu of samenleving het allemaal denkt te weten zal deze persoon of samenleving ophouden te “leven”. Want leven is bewegen en bewegingsloos weten is levensloos leven. Dus sterf allemaal duizend levens en kom tot leven!

Ik heb als kijker het toneel eigenlijk allang verlaten. Niet alleen door de voorstellingen van Van Hove, waar ik niks aan vond. Ik ben onlangs nog eens gaan kijken, maar het meeste toneel in Nederland is gewoon niet om aan te zien.
Het is theater dat wordt gesubsidieerd door de Staat. Dat zal Van Hove bedoelen: Theater van de Staat.

kleine groepen verenigd u! Het is tijd voor “actie citroen”!
En laat van Hove alsjeblieft zijn speech komen verdedigen op ALLE toneelscholen, zodat er een open gesprek is. Het begint meer op een soort van klassenstrijd te lijken, waarin niet meer naar de inhoud wordt gekeken, maar vooral naar het geld. Bah. Jammer.

De aanhouder wint, en dat is niet altijd de staat, maar soms het publiek. Lees maar:
Hier in Eindhoven bestond een aantal jaren een Academie voor Drama met zelfs vier afstudeerrichtingen (acteur, regisseur, docent, voorlichter?). De opleiding is verhuisd naar Fontys Tilburg, en heeft nu alleen de docentopleiding overgehouden. Drama-onderwijs vinden we nog bij een Centrum voor de Kunsten in Eindhoven (CKE) voor jongeren en amateurs. In Helmond heet dat het Kunstkwartier (vooral voor jongeren). CKE heette vroeger SKVE en heeft nu een vestiging in een oud zwembad (Dommelbad).

De schouwburg noemt zich nu Parktheater, heeft er een nieuwe zaal bij laten bouwen. Op deze plaats stond vlak na de oorlog een klooster waar gemeenteambtenaren werkte. Eindhoven kreeg zijn schouwburg in de jaren ‘60.
Men heeft met de tweede zaal nu meer ruimte voor commerciële voorstellingen van Van den Ende. De andere zaal zit vaak nauwelijks vol. Ik bezocht zelf theatervoorstellingen in de jaren ‘70 tot halverwege jaren ‘90. Toen vond ik er niet veel meer aan.

In de jaren ‘80 is het Zuidelijk Toneel Globe naar Eindhoven verhuisd, en kregen o.a. G. Rijnders en P.V. Windsant hier de kans. Er was een rel omdat de directeur van de Schouwburg een voorstelling verbood (Eindhoven was vroeger een bloeiende badplaats). Er tweede crisis ontstond rond T. Boermans die toen regie deed. Van Hove heeft hier enkele jaren gedraaid. Men zat aanvankelijk weggepropt aan de Kleine Berg, maar is later verhuisd naar een grotere repetitieruimte aan de Fuutlaan, dat is naast het spooremplacement. Van de jaren dat J. Simons (nu NT Gent tot 2010) hier was, heb ik zelfs helemaal niets gezien van zijn regies.

Ooit werd hier ook nog Toneelgroep Proloog volledig gesubsidieerd door de Gemeente Eindhoven. Dat gezelschap speelde maatschappijkritisch toneel, en hier was toen Joop Keesmaat een bekende homo-activist rond de zgn. Roze Driehoek. Dit pand verhuisde later naar de Kanaaldijk waar ook de Praxis en Gamma zitten. De plaatselijke middenstand verbood toen dat ze nog langer een uithangbord plaatste.
Vanuit de spelers van Proloog is er nog wel wat margetoneel in een oude fabrieksloods geweest (Amai), later zijn ze enkele jaren in Geldrop gevestigd, toen ook die hal dicht moest. Er is wat ruimte voor margetoneel in Plaza Futura aan de Leenderweg, maar dat is erg krap allemaal. Hier was vroeger een softpornobioscoop gevestigd.

Behalve de nieuwe zaal in het Parktheater is hier nieuwbouw voor Dynamo (jongerencentrum) en De Effenaar gemaakt. Met name Dynamo kampt met lage bezoekersaantallen, allochtone jongeren bereikt men nauwelijks. Op de zgn. culturele basisinfrastructuur is nogal bezuinigd, o.a. de bibliotheek, diverse filialen zijn gesloten, ook in mijn stadsdeel. Men wil nu wel nieuwe culturele activiteiten naar Strijp S (daar is de Philips-klok te zien) hier naartoe halen. Door de bedrijvigheid op het terrein worden veel vergunningen echter weer ingetrokken. Op dit terrein zit o.a. stichting Theaterplan die jaarlijkse voorstellingen organiseert door en voor jongeren. De gemeente verstrekt jaarlijks 90.000 subsidie aan Het Brabants Orkest en 100.000 euro aan Het Zuidelijk Toneel. De rest krijgen ze van de landelijke overheid.

Wat ik als kijker van toneel vroeger interessant vond, dat was een bomvolle zaal met een stuk waar je stil van werd, zoals Equus of Kinderen van een mindere God, Midzomernachtsdroom, Mistero Buffo. Maar tegenwoordig lukt het zelfs niet meer om een zaal halfvol te krijgen, of het is bijna bejaard publiek. Vaak ook getrouwde stellen. Men houdt tegenwoordig vaak voorstellingen zonder pauze, mogelijk om singles tegemoet te komen? Ik vond de pauze vaak erg vervelend als alleenstaande.

Ik heb nog wat gezocht op internet. Tegenwoordig heeft de overheid een grote vinger in de pap bij toneel. Men dwingt het managementdenken nogal op. De werkers op het toneel hebben hier natuurlijk geen verstand van. De overheid schept m.i. onvoldoende ruimte voor toneel in Nederland. Ik kom verder ook niet dan met veel wettelijke regelingen op dit gebied. De Grondwet zegt iets (vrijblijvends) over de culturele zorgen van de overheid. Die zorg voor cultuur bestaat er dus niet alleen voor het rijk, maar ook voor de provincies en gemeenten. Het is mij niet duidelijk waarom niet gewoon de Algemene bestuurswet wordt gebruikt bij de toekenning van subsidies. In Duitsland bestaan er geen aparte cultuurwetten, behalve dan de Auteurswet (Urheberrecht) en Wet naburige rechten (van belang bij auteursrecht op toneelteksten). Ook de sociale wetgeving is voor acteurs belangrijk, Nederland scoort hierin niet al te best.

Het recht op een cultureel leven staat ook verwoord in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, en het Internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. Dat laatste verdrag heeft echter geen individueel klachtrecht.

Overigens zijn in Duitsland geen cultuurministers meer in Nordrhein-Westfalen (NRW) en op bondsniveau. Het is nu een soort staatssecretaris die kantoor houdt bij de bondskanselier. In Duitsland is de Duitse bondsdag bezig met een parlementaire enquête over cultuur. Veel cultuurgeld gaat er naar de nieuwe hoofdstad Berlijn. In NRW zijn er een zestal theaters gefinancierd door de federale bond. Veel theaters hebben er een vast gezelschap. Dat is in Nederland niet zo, hier is het nogal rommelig.

Wat dat Unesco-verdrag over diversiteit betreft: in Nederland legt men dat nogal eenzijdig uit. Er moet meer geld naar allochtone en/of buitenlandse activiteiten (www.sica.nl). Het Unesco-verdrag immaterieel cultureel erfgoed noemt specifiek de podiumkunsten, maar ook hier beperken deskundigen het tot ‘behoud van volkscultuur’. Er is verder een Europees verdrag over cultureel erfgoed. Nederland heeft al deze verdragen zelfs niet getekend. De Raad voor Cultuur heeft nog nooit advies uitgebracht over deze verdragen. Over culturele luiheid gesproken…

De Tweede Kamercommissie OCW vergadert 19 november 2007 over de begroting Cultuur. Op 1 november 2007 start de nieuwe vierjaarlijkse subsidieronde. Aanvragen zijn mogelijk tot 1 februari 2008. Begin november stellen de meeste gemeenteraden en provincies hun begroting 2008 vast. Er komt dus geen geld bij voor kunst en cultuur. De SP zet op haar website dat ze een percentage van 1% van de Rijksbegroting voor kunst en cultuur normaal vind. Dat lijkt mij ook het minimum wat een rijksoverheid aan kunst en cultuur hoort te besteden. Wij moeten ons als burgerij immers in onze vrije tijd op enig niveau kunnen vermaken.