theaterpraat

In Schnitzlers Fraulein Else loopt een vader tegen een financieel debacle aan en zet dan zijn dochter in om geld los te krijgen van een gefortuneerde zakenrelatie. Katja Herbers moet in deze solo van Theu Boermans’ Theatercompagnie haar naakte lichaam aanbieden om een lening te forceren.

Maandag 1 februari 2010 De kop in de Volkskrant Naakte actrice maakt publiek medeplichtig is voldoende. Mijn besluit staat vast. Ik ga niet naar Fraulein Else. Hoeveel naakte acteurs en actrices op het toneel ik inmiddels al heb gezien weet ik niet. Dat hou ik niet bij. Veel. Waarom de naaktheid van juist deze actrice me dan in de war brengt? Al jaren probeer ik daar tevergeefs een verklaring voor te vinden. Nee, ik moet maar niet gaan. Als ik er alleen al aan denk!

Het is overigens al weer meer dan vijf jaar geleden dat mijn fobie voor de naaktheid van Katja Herbers is ontstaan, dat was tijdens een voorstelling van Alex van Warmerdams Mexicaanse Hond in een inmiddels afgebroken theater in de Marnixstraat in Amsterdam.

Vrijdag 10 december 2004
Katja Herbers en haar verschrikkelijke moeder Pierre Bokma komen op. Herbers in een badjas. Bokma doet de badjas van Herbers uit. Slechts gekleed in een witte onderbroek staat ze voor Kees Hulst. Wat verderop Annet Malherbe, haar tante.

BOKMA
Kijk nu toch eens naar dat halsje. Ziet u dat? En een maagdelijk gebit. Nog geen enkele vulling. En ruik die goddelijke adem. Appelbloesem, kruizemunt.

HULST
Alstublieft, stuur haar naar bed.

BOKMA
Niks naar bed. U zit op het verkeerde spoor. U denkt aan liefde, aan verwantschap, aan een huwelijk. Dat is van later zorg. Voelt u iets in uw broek daar gaat het om.

HULST
Ik heb last van mijn darmen. Er is geen ruimte voor andere gevoelens.

Bokma draait Herbers met haar rug naar Hulst en trekt haar broekje van haar billen.

BOKMA
Gaat u me zeggen dat u zulke billen kunt weerstaan?

MALHERBE
Waarom hapt u niet toe? Wat is dit voor avond? Iedereen maakt overal een probleem van.

In de jaren daarna informeer ik bij voorstellingen waarin Katja Herbers speelt steeds vooraf bij het gezelschap of ze naakt zal zijn of niet. En hoewel ik daardoor van te voren wist dat ze in Het leven een droom haar witte onderbroek uit zal trekken, ben ik toch met een gerust hart naar die voorstelling gegaan. Mij was verzekerd dat er niets te zien zou zijn. En dat was ook zo.

Voor Het wijde land was ik ook wat bevreesd. Want als de jonge Erna doet Katja Herbers het in die voorstelling met de veel oudere Frederik Hofreiter. Daarom informeer ik ook in dit geval nadrukkelijk of ze niet te veel uit zal trekken. Mark Rietman, voor wie ze dan uit de kleren zou gaan, is nota bene bijna van de leeftijd van haar vader. Van uitkleden blijkt tot mijn opluchting, in deze voorstelling althans, geen sprake.

Vrijdag 29 januari 2010
Katja Herbers naakt als Fraulein Else in het Compagnietheater. Daar ben ik dus niet bij. Maar ik weet uit betrouwbare bron dat na de voorstelling een nonchalant geklede Simon van den Berg tegenover een opgewonden Mark Rietman staat. Maar eerst Hein Janssen.

JANSSEN
Ongemakkelijk wordt het wanneer aan het eind van de voorstelling Katja Herbers frontaal zaal haar naakte lichaam toont. Maar willen wij dat ook zien? Aan de ene kant lijkt het te veel van het goede. Maar aan de andere kant: het publiek wordt hierdoor medeplichtig, wij zijn als het ware met z’n allen die wellustige geldschieter die haar vader uit de problemen moet helpen. Boermans toont daarmee de oneerlijkheid van onderhandelen als de machtsverhoudingen ongelijk zijn. Zoals ook hij en zijn gezelschap tot nu toe tevergeefs hun hand hebben moeten ophouden.

Is dat het? Heeft Hein Janssen in zijn recensie in de Volkskrant gelijk? Dat zal ik nooit weten. Want hoewel het nog zou kunnen, nog een paar dagen, doe ik het niet, ik ga niet naar Fraulein Else. Ik durf het niet.

De woorden van Janssen zetten me ondertussen wel aan het denken. Zou Van Warmerdam me toen ook medeplichtig hebben gemaakt? Had ik vijf jaar geleden moeite met de manier waarop in De Verschrikkelijke Moeder de naaktheid van Herbers werd getoond omdat ik me identificeerde met Bokma die financieel gewin op het oog had met het aanprijzen van het lichaam van zijn toneeldochter?

En was mijn veronderstelling dat mijn ongemakkelijke gevoelens gewoon mijn wilde fantasieën waren dus veel te simpel? Zijn dergelijke fantasieën bij het zien van het onmiskenbaar vrouwelijke lichaam van Herbers in combinatie met haar nog meisjesachtige gezicht geen afdoende verklaring? Ook nu niet, ruim vijf jaar later, bij het publiek van Fraulein Else?

VAN DEN BERG
Nee, Herbers die naakt en kwetsbaar als Else het perverse publiek moet behagen om haar toneelvader Boermans te helpen bij diens geldproblemen. Daar gaat het om. Dat is de onbehaaglijke gedachte die ik mee naar huis neem.

RIETMAN
Wie is hier nu de perverse kijker? De heer Van den Berg zelf lijkt me. Ziet u het zelf ook meneer Van den Berg? Politieke redenen?

Bij de perversiteit van Van den Berg en Rietman kan ik me eventueel nog wel iets voorstellen. Maar politieke redenen? Dat wordt me te ingewikkeld allemaal. Nee, zo kan het niet eindigen, door Mark Rietman het laatste woord te geven, zou ik deze beschouwing te onbevredigend afsluiten.

Vrijdag 19 oktober 2007
Laat op de avond na de voorstelling Opening Night in Groningen. RiRo komt van buiten, in een winterjas. Hij heeft de voorstelling die avond niet bijgewoond. Warm aangekleed staat hij voor Katja Herbers en een wat oudere heer. Naast hem een andere ook wat oudere heer.

HERBERS
Ik ben de vader van Katja Herbers.

Herbers geeft me een hand, de andere wat oudere heer volstaat met een veelbetekenende glimlach.

MULDER
Ik vond Hadewich Minis héél goed.

De analyticus wil blijkbaar het uitwisselen van beleefdheden tot een minimum beperken en ogenblikkelijk zijn licht laten schijnen over de naakte lichamen van actrices. En ik zou natuurlijk niets liever willen dan met deze naar verluid ook op dat gebied deskundige liefhebber van gedachten wisselen over de naaktheid van de toekijkende Katja Herbers. En over de fantasieën die ik daarbij heb. Maar om dat nou te doen in aanwezigheid van haar vader?

RiRo af.

BOKMA
Ze kan u in de hemel brengen. Als zij op dreef is spelen tijd en ruimte geen rol meer. Wilt u haar nemen in de buitenlucht? Moet zij uw kloten strelen met een ganzenveer? Het maakt haar niet uit. Ze doet het allemaal. Godverdomme, wat is het probleem?

HULST
Uw haast doodt alle lust.

BOKMA
Naar bed jij.

Katja Herbers af.

Illustratie: Katja Herbers in Fraulein Else van De Theatercompagnie (foto Sanne Peper)