theaterpraat

Het is 1994. De Rwandese Hutu-radiozender RTLM draait popmuziek. Zoals zoveel radiozenders. Het unieke van RTLM is dat de presentatoren tussen de platen door systematisch en ongeneerd schaven aan de ontmenselijking van de Tutsi’s en dat ze hun luisteraars oproepen om ‘die kakkerlakken in stukken te hakken’. Dag in dag uit. In 1994 worden in Rwanda in honderd dagen tijd bijna een miljoen Tutsi’s op gruwelijke wijze vermoord.

Het is 2011. Het gebouw van de voormalig radiostudio van RTLM in Kigali, Rwanda. De acteurs zijn een Belg en drie Tutsi’s. Zo realistisch mogelijk spelen ze een opruiende uitzending van RTLM uit 1994 na. Het publiek, op straat, krijgt een radiootje om deze reconstructie zo natuurgetrouw mogelijk te ondergaan. In een land waarin sinds die onvoorstelbare slachtpartij de begrippen Hutu en Tutsi taboe zijn, moet dat een heftige gebeurtenis zijn geweest.

Het is 2012. De voorstelling komt naar de theaters in onder andere Duitsland en Nederland. Ik zit in de zaal van het Grand Theatre in Groningen, tijdens Noorderzon. Ik heb een radiootje, een koptelefoon op, ik kijk naar een realistisch ogende radiostudio op het podium, ik luister naar de acteurs. En ik hoor tussen de teksten door muziek uit de negentiger jaren. En ik weet dat ik na deze voorstelling Rape me van Nirvana nooit meer zal kunnen verdragen.

Een dag later, ook op Noorderzon, WTC 9/11 en Different Trains van Steve Reich door het DoelenKwartet. Ik vergelijk, en weet nu nog beter waarom ik Hate Radio geen goede voorstelling vind. In WTC 9/11 gebruikt Reich authentiek radioverkeer van de eerste hulpverleners die bij de torens aankomen. Het is een compositie over een recente en onvoorstelbare gebeurtenis. En het is indrukwekkend. Niet door de gruwelijkheid. Want dan zou regisseur Milou Rau van Hate Radio het ruimschoots winnen met een miljoen dode Tutsi’s tegenover Reich’s 3000 dode New Yorkers. Nee, het is een indrukwekkend concert omdat Reich de onmiddellijkheid overstijgt en mij er door er kunst van te maken anders naar laat kijken. En daardoor ook andere emoties aanboort dan alleen verbijstering en afgrijzen.

Mijn probleem met Hate Radio is dus niet de relevatie van het onderwerp. Het probleem is dat in een theater iets een theatervoorstelling zou moeten worden. En dat wordt Hate Radio niet. Omdat Rau niet verder komt dan een reconstructie. En hoe gruwelijk de feiten ook zijn, die feiten ken ik al, en verbijstering en afgrijzen heb ik al gevoeld toen die feiten bekend werden.