theaterpraat

Een groepje studenten uit Wit-Rusland kwam na een busreis van 65 uur ‘s ochtends om half elf aan in Edinburgh. ‘s Avonds om tien uur speelden ze de sterren van de hemel in een hilarische bewerking van Oscar Wilde’s ‘The importance of being earnest’. Dat is de echte festivalspirit. Edinburgh in augustus staat bol van de festivals, met het Fringe Festival als meest dynamische.

Het Fringefestival is met 1.500 voorstellingen in 200 zalen in drie weken verreweg het grootste theaterfestival ter wereld. Veel is niet altijd leuk. Maar het Fringe Festival is geweldig. Het is spannend, gevarieerd en Edinburgh is een fijne stad. Met veel fraaie historische gebouwen -een prachtskyline met veel torens- en vele parken, oogt de stad klassiekerig en deftig. Maar het bruist enorm. De binnenstad is niet heel erg groot zodat je bijna alles te voet kunt bereiken. Princess Street Gardens waar dagelijks performances zijn, vormt de grens tussen het middeleeuwse en 19e eeuwse deel van de stad.

Ontbijt met Shakespeare
Het festival-aanbod onderscheidt comedy, dance & physical theatre, music en theatre. High art en low art gaan vrolijk samen. Van travo-acts, popbandjes tot uiteenlopende Shakespeare-interpretaties en crossovers zoals het charmante ‘Breakfast with Shakespare’. ‘s Ochtends om tien uur staat het publiek, zo’n 150 merendeels jonge mensen, in de rij voor een kopje koffie. We lopen de zaal in en op elke stoel staat een bordje met een croissant en een servetje. Al voordat de show begonnen is, heerst er een uitgelaten stemming in de zaal. Zes jonge standuppers gaan ons leren hoe we ervoor kunnen zorgen dat mensen verliefd op je kunnen worden. Dat klinkt op papier flauwer dan het in werkelijkheid is. De spelers dollen met het publiek, het publiek doet met graagte mee en de spelers verwerken bekende passages in prachtig hoog-Engels uit ‘Hamlet’, ‘Romeo en Julia’ en andere Shakespeare-hits in hun show. De spelers hebben zelf zichtbaar plezier in hun spel en vallen soms uit hun rol omdat het publiek spontaan is en veel geestiger dan bij ons kan reageren. Een aangename manier om je dag te beginnen.

Een andere geweldige performance was die van het Teatr Modjeska uit Polen. Zij speelden een bewerking van ‘Coriolanus’ van Shakespeare. Plaats van handeling was een binnenplaats van een van Edinburgh’s universiteitsgebouwen. Met brandende fakkels, een Romeinse strijdwagen en een grote cast in prachtkostuums zetten de Polen een spectaculaire voorstelling neer. De hoofdrolspeler is een charismatische man die op volkomen natuurlijk wijze de aandacht van het publiek opeist. Een zeskoppige band op een van de balustrades voorziet het spel van sfeervolle, soms dreigend klinkende muziek. De spelers bewegen zich met tomeloze energie voortdurend over de binnenplaats waarbij het publiek soms op bepaald niet zachtzinnige wijze aan de kant wordt geduwd. Zelfs tijdens worstelpartijen sparen de spelers elkaar niet. Vanwege de merendeels Poolse tekst is, ondanks een Engelstalige beschrijving die we bij de entree kregen, het verhaal met z’n vele verwikkelingen lang niet altijd duidelijk te volgen. Maar dat wordt ruimschoots gecompenseerd door de enorme inzet van de spelers en hun fysieke stijl en de fraai ogende acteurs die met groot gemak de hele speelruimte opeisen. Het maakt een verpletterende indruk op het publiek: Shakespeare meets La Fura dels Baus.

Slappe travo-act en twee maal Oscar Wilde
De enorme hoeveelheid aan voorstellingen maakt kiezen soms moeilijk. Maar overal liggen gratis krantjes met recensies, veelal met sterren-aanduiding, die je een flink eind op weg kunnen helpen. Om die reden is het slim om niet in de eerste festivalweek naar Edinburgh te gaan, want dan zijn er nog niet zoveel recensies verschenen. De prijzen van de voorstellingen liggen tussen de 7 en 16 euro. Als je portemonnee bezwaar maakt tegen veel voorstellingen, zijn er altijd nog op veel plaatsen de streetperformances. Vooral in Princess Street Gardens en op de Royal Mile, het middeleeuwse centrum nabij Edinburgh Castle, zijn er dagelijks shows aan de lopende band. Natuurlijk zitten daar ook de vuurspuwers bij die je kent van het Leidseplein, maar er is ook film,veel muziek, van Afrika tot Cuba of gewone Britpop. De comedyshows op straat zijn vaak leuk, vooral ook vanwege het publiek dat een enorm sfeerverhogende factor is.

‘Ladyboys from Bangkok’ is een groots opgezette travo-act, die in Bangkok waarschijnlijk leuker is dan in de lage landen. De show vindt plaats in een grote tent met tafeltjes en stoeltjes. Het publiek bestaat uit mensen die zijn voorgeprogrammeerd op een lollige avond. De show is slaapverwekkend, slap en clichématig en ik loop er na tien minuten uit omdat ik nog net op tijd in het Bedlam Theatre kan zijn waar Theatre IIlyria speelt. Dit gezelschap speelt veel in de open lucht en was deze zomer in ons land te zien. Ze doen een vet aangezette ‘Importance of being Earnest’ waarbij vrouwen mannen spelen en andersom. Het spel is heerlijk, waarbij het in Britland toch al meer gepraktiseerde overacting hier helemaal over the top gaat. Je moet er voor in de stemming zijn misschien, maar bij mij werkte het erg aanstekelijk.

Na wat stevig doorstappen arriveer ik een kwartier later in de Garage, een piepklein theatertje waar die avond voor de laatste keer hetzelfde stuk van Oscar Wilde in het Russisch wordt gespeeld door het Belarus National Student Theatre. Het is raar om een zo op en top Britse auteur als Wilde in het Russisch te horen. De spelers zijn piepjong en hebben Wilde’s stuk voorzien van vele muzikale intermezzo’s waarbij vooral muziek uit de veertiger en vijftiger jaren klinkt. Bij deze intermezzo’s dansen de acteurs op droogkomische wijze met elkaar. Kostelijk. Als handreiking naar het publiek wordt eens in de twintig minuten een zin in het Engels gezegd, wat steevast leidt tot grote hilariteit onder het publiek.

Geen artistieke keuzes
Opvallend is dat in het Fringe-programma geen Nederlanders te vinden zijn. Dat dacht ik tenminste, maar als ik ergens kaartjes haal en zeg dat ik uit Nederland kom, staan er opeens twee Nederlanders voor me. Ze heten de Working Girls en doen een travo-show. Ze komen uit Rotterdam en blijken vooral te spelen voor bedrijven. Een van hen vertelt: “We hebben zevenduizend piek betaald om hier te kunnen spelen. Daar krijgen we dan de zaal met techniek voor terug. Dan moeten we zelf nog onze huisvesting regelen voor drie weken en het belangrijkste: publiek werven. Dat valt voor ons niet mee, omdat we bij voorkeur geschminkt de straat opgaan om te flyeren, maar het regent de hele tijd dus loopt de make-up door.” De Working Girls spelen dagelijks voor twintig, soms veertig of zestig mensen, maar vinden wel dat hun Fringe-avontuur geslaagd is. “Absoluut, we hebben diverse uitnodigingen gehad voor optredens en films. Van Midden-Oosten tot Amerika. We moeten zien wat ervan terechtkomt, maar het klinkt veelbelovend.” Ik heb de Working Girls niet kunnen zien, maar de ontmoeting geeft inzicht in de werkwijze van het Fringe. De programmering is geen artistieke keuze, maar meer een kwestie van het indelen van aanvragen naar zalen en tijden. De organisatie maakt geen artistieke afweging. Kwaliteit in de Fringe is dus ook niet gegarandeerd. De Fringe-organisatie biedt -tegen betaling- wel ondersteunende faciliteiten op het gebied van marketing en verkoop.

Zaklantaarn als volgspot
Heel fris was een voorstelling van Granary Productions uit Dublin. Acht jonge acteurs spelen hun zelfgeschreven tekst waarbij acht personages gevolgd worden. Hun verhalen hebben niets met elkaar te maken, maar vertonen als rode draad de zoektocht naar een gelukkig bestaan met behoud van eigen identiteit. Gelukkig niet moralistisch, zoals vaak bij dit soort stukken uit het Verenigd Koninkrijk, maar wel traditioneel, doch goed gespeeld. De show is in C Venues waar veel jonge theatermakers spelen. De omstandigheden zijn primitief, maar een zaklantaarn als volgspot gebruiken, heeft ook z’n charme.

Mijn laatste show is een ‘Animal Farm’ van Gavin Robertson Productions. Het vindt plaats in de Assembly Rooms, een groot theater met vier zalen in de nieuwe stad. Het is een soloperformance zonder decor. Hoewel de actrice ontegenzeggelijk goed speelt, is het een tenenkrommende voorstelling. De vrouw speelt dus alle rollen en telkens wanneer ze een varken of een hond speelt, neemt ze daarvoor een bepaalde stem aan. Dat doet ze echter op zo’n overdreven, uitleggerige manier dat het al snel irriteert. Niets is aan je verbeelding overgelaten, alles krijg je voorgekauwd. Het publiek klapt z’n handen stuk. In Nederland zijn zulke voorstellingen misschien alleen voorstelbaar als schoolvoorstellingen voor 14-jarigen, maar ook voor die doelgroep is dit soort voorstellingen in Nederland erg gedateerd.

In de drie en een halve dag die ik in Edinburgh was, zag ik twaalf voorstellingen. Onmogelijk natuurlijk om te beoordelen of deze twaalf representatief zijn voor het totale aanbod, maar wat wel opvalt is dat de meeste voorstellingen niet overlopen van eigentijdse opvattingen omtrent acteerstijlen, regie en conceptuele aanpak. Het adagium dat Nederlandstalig toneel zeer eigentijds is en van hoog niveau is, lijkt na enkele dagen Fringe moeiteloos houdbaar.

Jos Schuring
Jos Schuring is directeur van CJP Media

zie ook: www.edfringe.com
en ook: Kort Nieuws: Volkskrant, 17/8/99