theaterpraat

Afgelopen week naar het Arcola Theatre voor ‘Silver Birch House’ door Leyla Nazli. Het stuk geeft de veranderingen in Turkije van de laatste 40 jaar weer, door de ervaringen van een Turkse, eigenlijke Zazaanse (een etnische minderheid) familie op het platteland van Turkije te laten zien. Een heel ontroerend stuk dat tevens toont hoe onderdrukkend het regime daar is (geweest?) zonder direct kritiek te geven of gruweldaden aan te tonen. Het is de tragedie van de gewone mens die de voorstelling laat zien.Het Arcola is bijzonder om een aantal redenen, niet alleen omdat het regelmatig in de prijzen valt voor sterke voorstellingen maar ook omdat de artistiek leiding, Mehmet Ergen, gebruik heeft gemaakt van z’n Turkse afkomst om contact met de grote Turkse gemeenschap in de omgeving te leggen. Maar het theater zelf is geen Turks wijktheater: zowel reguliere voorstellingen van gast gezelschappen als van eigen fabricaat zijn daar te zien. Wat het ‘Silver Birch House’ betreft, vraag ik me af of zo’n voorstelling ooit in Nederland uit zou kunnen komen. Terwijl de vorm van voorstellingen in Nederland duidelijk door buitenlands theater is beinvloed (naar Engelse begrippen), zie ik heel weinig op het Nederlandse toneel dat zich in het buitenland afspeelt. Nog minder zie ik toneelstukken die op de belevenissen van allochtonen ingaan. Hoewel het Britse toneel inderdaad heel conservatief is, is er genoeg theater te zien dat zich afspeelt in een ‘allochtoon’ milieu, zonder dat het als een apart soort ‘wijktheater’ wordt beschouwd. Eergisteren was ik op het Royal National Theater voor ‘Rafta, Rafta’ bijvoorbeeld, een voorstelling gesitueerd in een Hindoestaans milieu, naar een comedy van meer dan 40 jaar geleden, ‘All in Good Time’ door Bill Naughton. Het oorspronkelijke stuk gaat over een net getrouwd echtpaar uit het arbeidersmilieu dat, omdat ze bij de ouders van de man moeten wonen, nog niet aan de ‘intimiteit’ van hun huwelijk heeft kunnen beginnen. In ‘Rafta, Rafta’ speelt de voorstelling echter in een Brits-Hindoestaanse milieu waar de familiebanden net zo ‘hecht’ zijn als in een ouderwets arbeidersmilieu.Ondanks het feit dat het een maandagavond was, was de zaal vol, met een groot aantal Hindoestanen onder het publiek.Terug naar ‘Silver Birch House’, dat doet mij ook denken aan een ander kenmerk van producerende theaters in Londen: het gebruik van toneelteksten als programmabladen. Je denkt dat je té veel (₤3/ €4,50) voor een souvenir van een voorstelling betaalt - en in het West End is dat vaak zo, je krijgt een blad reclame en standaard artikelen die precies hetzelfde als in alle andere programmabladen zijn - maar ‘Off-West End’ krijg je de tekst met korting. De tekst van ‘Silver Birch House’ is normaal gesproken ₤8,99/€13,50 bijvoorbeeld. De theaters waar ze zo doen zijn het Bush Theater, het Gate Theater, het Royal Court, en het Soho Theater o.a.. Inderdaad, ik heb nu een kleine verzameling van toneelstukken. Voor een gratis exemplaar van ‘Silver Birch House’, zie eind.Geen dramaturgen - ‘A Matter of Life and Death’Wij kennen hier geen dramaturgen. In een aantal theaters wat nieuwe schrijvers steunt is er wel ‘dramaturgical support’ maar verder is er niets. Controleert u de programmabladen wel maar eens. Of de websites van de gezelschapen. U zult daar geen vermeldingen van dramaturgen vinden. Nederlandse en Vlaamse vrienden van mij kunnen zich dat niet voorstellen: ‘Je hebt het mis, Terry’, of: ‘Wie maakt de programmabladen dan?’ - Weet ik veel, maar toch.Maar het is ook niet zo gek. Als alles om naturalistisch spelen draait, en om een tekst, waarvoor heb je een dramaturg dan nodig? En regisseurs en toneelspelers worden sowieso geacht om hun Shakespeare te kennen (een fragment van Shakespeare is altijd verplicht voor een auditie op toneelschool, bijvoorbeeld). Het is alleen als je een voorstelling als geheel maakt, vaak met improvisatie, met tekst - als die al bestaat - alleen als onderdeel, en niet als draaipunt, dat je een dramaturg nodig hebt. Dit werd mij duidelijk gemaakt toen ik afgelopen week ‘A Matter of Life and Death’ zag, weer eens op het Royal National Theatre. De voorstelling is gemaakt na de film uit 1946 van dezelfde naam, van de filmmakers Powell en Pressburger. Het is een heel romantisch verhaal over een piloot die uit z’n brandende vliegtuig moet springen, zonder parachute. Wegens de mist over het Kanaal kan een bovenaardse ‘conducteur’ hem niet vinden om z’n ziel naar de hemel te brengen. De piloot overleeft dus, en ondertussen word hij verliefd op de radio-operator met wie hij had gesproken net voordat hij uit het vliegtuig sprong.In het algemeen, ben ik geen voorstander van het maken van toneelversies van films tenzij iets kunstzinnigs er aan wordt gevoegd. In plaats van aandacht voor het affect van het geheel te hebben, heeft de regisseuse, Emma Rice, alleerlei verschillende onderdelen bij elkaar gegraaid. En met de middelen van het National in handen (overigens een geweldige arena van een toneel), wat hadden ze zich uitgesloofd: liedjes, dans, mime, zelfs een acrobaat. Hierdoor wordt de voorstelling eerder onderbroken dan dat de verhaallijn wordt verduidelijkt. Wat de acrobaat betreft, hij deed mij denken aan de gewoonte in de negentiende eeuw om een bestaand toneelstuk aan te passen (zelfs Shakespeare) als een bepaalde performer met één of ander gave beschikbaar was (in de romans ‘Nicholas Nickleby’ refereert Dickens naar een kinderster die in alles moest verschijnen). Het feit dat in deze voorstelling plotseling, zonder verklaring, een verteller in pyjama opkomt om uit te leggen wat er aan de hand is, is een slecht teken. Mijn buurvrouw die de film nog niet gezien had, was helemaal in de war. Een dramaturg zou deze chaos hebben begeleid. Ik vond het buitengewoon jammer dat ik enerzijds werd getroffen door het spel en het potentieel van een paar van de beelden - het verhaal raakt mij altijd in ieder geval - maar anderzijds dat de voorstelling zo’n verwarde knoeiboel is. Ik voelde me zowel geraakt als boos, een verwarrende toestand net als de voorstelling.Trouwens, de gevestigde critici vonden het ook een knoeiboel, en de reactie van de artistieke leiding van het National, Nicholas Hytner - die tot enige discussie heeft geleid - was dat ze allemaal ‘dead, white, males’ zijn (té conservatief dus). Ik vind z’n reactie jammer: misschien zijn ze wel ‘dode, blanke mannen’ maar met betrekking tot deze voorstelling is hun kritiek ‘dead right’ (terecht). Om ze eindelijk een keer wakker te schudden, hebben we misschien een lekkere, Nederlandse voorstelling in Engeland nodig. Nou, die gratis toneeltekst. Mensen die mij kennen, weten dat ik me als ‘culturele bemiddelaar’ wil opstellen. Dat zou door buitenlandse toneelteksten en gezelschapen naar Engeland te brengen, maar zo onder de indruk van ‘Silver Birch House’ ben ik dat ik dit toneelstuk in Nederland opgevoerd zou willen zien. Dus, als je toevallig onderdeel van een gezelschap uitmaakt of op een andere manier in staat bent om deze tekst te promoten, stuur dan je adres naar mij toe (zie mijn profiel voor adres) en ik zal de tekst op eigen rekening naar jou terugsturen. Enige voorwaarde is dat je hem later weer terugstuurt opdat ik hem eventueel aan anderen kan doorgeven. Ik ga ervan uit dat je woonachtig in Nederland (of België) bent en geen Verweggistan.(Foto: Peter Polycarpou als Haydar in ‘Silver Birch House’, Arcola Theatre)’Silver Birch House’geschreven door Leyla Nazli, regie Mehmet Ergen. Het Arcola Theatre: http://www.arcolatheatre.com/index.php ‘Rafta, Rafta’ door Ayub Khan-Din, regie Nicholas Hytner. Het Royal National Theatre t/m 8 september 2007: http://www.nationaltheatre.org.uk/?lid=23045&dspl=dates (met filmpjes). Standby-kaarten vaak beschikbaar. Beste plekken met korting van ‘tkts’, Leicester Sq. In allebei gevallen, heb je meer kans op het begin van de week.’A Matter of Life and Death’, Kneehigh/Emma Rice, naar de Powell & Pressburger film (1946) van dezelfde naam. Het Royal National Theatre t/m 21 juni 2007: http://www.nationaltheatre.org.uk/?lid=23045&dspl=dates (met filmpje). Standby-kaarten vaak beschikbaar. Beste plekken met korting van ‘tkts’, Leicester Sq. In allebei gevallen, heb je meer kans op het begin van de week. Nadere informatie over Kneehigh/Emma Rice: http://www.kneehigh.co.uk/index.html