Theater het theater uit

Steven,

Je haalt nogal wat aan, in je artikel. Ik vraag me af of het focus ervan wel helemaal binnen de vraagstelling van deze discussie ligt, maar ja, het focus van die vraagstelling zelf is ook niet al te helder.
Ik zal niet proberen met een soort geïntegreerde kritiek op je artikel te schrijven, maar wel om op een aantal aspecten ervan te reageren die me belangrijk voorkomen in dit kader.

Om te beginnen vind ik de parallel die je trekt met de lonely-planet reizigers fascinerend. Toch heb je misschien nog te weinig oog voor ook de paradoxen die die vorm van reizen met zich meebrengt, en die, lijkt me, eveneens direct slaan op de theatermakers en de theaterbezoekers die 'onbekende plekken' opzoeken.
Van de Lonely planet gaat een soort imago uit van 'de avonturier, de pionier, die – ver weg van de massa – op originele wijze originele plaatsen bezoekt. De realiteit is echter dat een plek, eenmaal in de Lonely Planet- gids opgenomen, onherstelbaar verandert, en, in de ogen van weer andere pioniers, 'bedorven' wordt, want de lonely planet reiziger is eigenlijk ook een vorm van kudde dier waar weer met minachting naar wordt gekeken door de 'echte' pioniers, zo als bijvoorbeeld de schrijvers van de Lonely planet gids zichzelf beschouwen.
Zo zie je dus klassen van betrokkenen:
a) de pioniers die de plekken die ze vinden geheim houden. Dat lukt ze echter zelden, omdat ze toch altijd weer naar de buitenwereld willen laten weten dat ze ergens geweest zijn waar nog niemand was: "een onbedorven plek".
b) de pioniers die de Lonely planet schrijven. Zij worden door groep a) beschouwd als verraders, hoeren, en voorboden van de ramp die massa-toerisme heet.
c) de klasse van zakenlieden die op elke plek waar de lonely planet over schrijft ogenblikkelijk een internet-koffieshop openen, een reisbureau, een tweedehands boekwinkel, en een sandwitch-shop waar je hamburgers en 'eatable food' kan krijgen, omdat de gemiddelde lonely planet reiziger maar zeer met mate het lokale voedsel verdraagt.
d) de bevolking van het 'te ontdekken' gebied dat zeer snel ziet hoe er een soort bel in hun gemeenschap ontstaat waarin de totale economische activiteit, maar ook de 'ontmoeting', in handen valt van buitenstaanders. Men heeft nog geluk als men zelf wat souvenirs aan toeristen kan verkopen, of een kamer verhuren, maar ook dit wordt al snel door snelle jongens die het gedrag van de Lonely Planeteers goed kennen overgenomen. Gelukkig leert zo'n bevolking zich vaak snel als 'ideale inboorling' te gedragen.
e) Dan zijn er natuurlijk de Lonely-Planet reizigers. Raar genoeg blijken die toch steeds weer te denken dat ze echte pioniers zijn. Als ze in de gids lezen dat bepaalde plekken ongerept zijn, en ze vinden er internet-winkels etc, dan ontgaat hen dat vaak volledig. Ze doen voldoende 'couleur locale' op om toch werkelijk het gevoel te hebben dat ze 'uit' hun eigen cultuur zijn.
f) De grens met de volgende groep, de echte massa-toerist is dan ook vaag. De massa-roerist vraagt zich eigenlijk helemaal niet meer af waar hij/zij is. Men verwacht dezelfde of betere service als thuis en een internationaal gelijkgetrokken standaard-aanbod, met enkele modaliteiten b.v. de ski- of de zon-vacantie.

Hoe vertalen we dit naar het theater?

Ook bij het theaters komen we deze klassen tegen.
a) de ivoren-toren kunstenaars die kunst maken 'buiten de geijkte paden'. Ze lopen over van de minachting voor theatermakers die concessies doen aan hun publiek.
b) de voortrekkers die hopen op erkenning. Ze zoeken om allerlei redenen nieuwe locaties, maar hun nachtmerrie is dat niemand zou weten dat ze dat doen.
c) De organisatoren die brood zien in die nieuwe locaties, die de uitbuiters zijn van nieuwe trends. Ze hebben hun eigen standaardpakketten als het gaat om gewaagd locatietheater, of, zoals jij beschrijft, festivals.
d) De omwonenden van de nieuwe locatie. Vaak fungeren ze uitsluitend pro forma als een 'avontuurlijk nieuw publiek', maar onder hen bevinden zich natuurlijk geen recensenten of leden van kunstcommissies.
e) Het 'avontuurlijke publiek', dat graag van zichzelf denkt dat ze de theaters uittrekken om op 'nieuwe plekken ontdekkingen te doen', alsof je iets kan ontdekken dat speciaal voor jou is gemaakt. De lol is dan ook hoofdzakelijk als je ergens in kan dat exclusief is doordat er veel te weinig kaarten zijn om iedereen toe te laten.
f) en daarop volgt dan weer, onvermijdelijk de vercommercialisering van die 'nieuwe kunst' en het algemeen door a, b, en e verachte 'brede' publiek dat een jaar van te voren kaarten wil bestellen voor een unieke avond in het Circustheater etc.

Nu kunnen we over dit alles wel cynisch doen, meer de vraag is: is dit nu eigenlijk niet een hele logische, organische vorm van ontwikkeling?
Zou er een goede reden zijn om de vorm van het lonely planet-publiek op te heffen, of tegen te werken, bijvoorbeeld omdat ze 'natuurlijke plekken bederven'?
Ik denk het niet. Voor heel veel mensen is een Lonely Planet vakantie wel degelijk echt iets anders dan een maandje Torremolinos. Jonge mensen trekken wel degelijk echt de wereld over en lezen in de Lonely Planet gids wel degelijk iets meer informatie over die wereld dan ze op school hebben geleerd.
En de bevolking in de gebieden die niet in de gids staan is wel degelijk jaloers op de plekken die 'opleven' door een gestadige stroom 'pionier-toeristen'.

We kunnen inderdaad vaststellen dat de stroom publiek die, achter het theater aan, de theaters uittrekt, op zoek naar 'authentieke' omgeving en daar, eenmaal aangekomen, eigenlijk precies hetzelfde aantreft als waar ze in het theater (niet meer) naartoe gaan. Het is bijna absurd te zien hoe de moderne techniek en de bedrijfjes die daarmee zijn grootgegroeid, op bijna elke locatie weer een totaal standaard theater opzetten met trussen, mobiele licht en geluidsapparatuur, heavy generatoren, en publieksvoorzieningen als toiletten, kassa's, dranghekken en ordediensten die ook de toegangscontrole voor hun rekening nemen.
Betekent dat nu dat dat theater er eigenlijk niet zou moeten zijn? Ik zie niet in waarom je tot die conclusie zou moeten komen. De vraag is misschien wel waarom we nog kleine accommodaties zouden willen in buurten en gemeenschappen, als zo'n accommodatie met het grootste gemak direct uit de verhuurfolders kan worden getrokken als het nodig is. Die vraag kan alleen beantwoord worden door de buurt fanfare-orkesten, die eigenlijk de legitimering van zo'n accommodatie zouden moeten vormen, maar die in de realiteit leeglopen, en zeker niet op zoek zijn naar 'nieuwe vormen', zoals jij ook signaleert. Maar of dat nu zo een respectabel teken is? Daar heb ik nu weer mijn twijfels bij.

Nu zijn we, denk ik, klaar om ons eens te gaan concentreren op de beweegredenen van de artiesten onder a en b, die besluiten om de theaters uit te trekken. Doen ze dat echt om 'een nieuw publiek' op te zoeken? Of om 'niet langer' voor eigen parochie te preken? Ik denk dat dat voorkomt, en dat de intentie respectabel is – of het nu lukt of niet. Of doen ze het om hun eigen publiek naar andere plekken te lokken? Wat is daar de gedachte achter? Die kan, lijkt mij, erg verschillen. We hadden vroeger BEWT, in Nederland, een bewegingstheatergroep die heel systematisch zwierf, en heel erg mooie resultaten boekte, tot het theaterpubliek (dat ze meenamen) typisch decadent besloot dat het het nu wel gezien had, en niet alleen afhaakte, maar ook onmogelijk maakte dat een nieuwe generatie publiek met dat werk kennis zou maken. Overigens bestaan ze nog steeds:
http://www.bewth.nl/images/klaskeoudekerkgroot.jpg
Mij lijkt het dat we, als we ons deze vragen gaan stellen, heel vruchtbaar kunnen gaan nadenken over tal van 'nieuwe' vormen van theater buiten het theater.
Ik heb daar ook belang bij, omdat ik zelf op het punt sta om zo'n gebeurtenis mede te organiseren. Daarover later nog, want ik ben daar nu in jouw termen over aan het nadenken.

Natuurlijk is er ook nog meer over je artikel te zeggen, misschien ook daarover wat mij betreft later nog eens.