discussies

spelregels

over stuggezaal

nieuwsbrief

bijeenkomsten

archief



gasthuis

Theater of Oorlog?

de discussie liep van 19/3/03 tot 8/5/03

Hoe kan de kunst reageren op de oorlog tegen Irak? Of hoef je helemaal niet te reageren? Het is tenslotte altijd wel ergens oorlog... Moet je wel spelen, gratis spelen, spelen met CNN in de foyer, of helemaal niet spelen?

Heb jij gehoord van acties of reacties? Schrijf ze alsjeblieft hier op. Stuggezaal wil de komende weken inventariseren wat de theaterwereld doet. De discussie is vannacht begonnen, gelijk met het aflopen van het ultimatum.

Printversie >

Samenvatting:

Een oorlog is pas echt afgelopen als er een vrede is getekend. De aanval op Irak is wel afgerond, de nieuwe bezetter probeert een democratisch bestuur in te richten en hulpgoederen stromen het land binnen. Op 4 en 5 mei hebben we nog even herdacht en gevierd; Golf War II ligt achter ons. We sluiten ons onderzoek naar signalen uit de theaterveld op 8 mei af. Deze discussie begon op 19 maart, bij het aflopen van het Amerikaanse ultimatum, er waren 16 bijdragen en 10 deelnemers.

Het Nederlandse theater zit niet zo in elkaar dat makers snel kunnen reageren op de actualiteit. Het repertoire werd zelden aangepast aan de nieuwe situatie. Wel maakten makers duidelijke dat ze zich bewust waren van de situatie; Marcus Azzini’s voorstelling ‘Liefdeslounge’ werd extra en gratis gespeeld en Elsie de Brauw las voor aanvang van ‘Vrijdag’ van ZT Hollandia een statement voor. De Balie en De Appel reageerden door lezingen te organiseren van teksten die geschreven waren naar aanleiding van de eerste Golfoorlog. Veel makers lieten wel als individu hun stem gelden, door petities te tekenen en mee te lopen in demonstraties.

Wat is de rol van kunst, en theater in het bijzonder, in tijden van oorlog? Daphne Richter merkt op dat het debat over hoe kunst en theater gruwelijkheden esthetiseerd en wat haar rol in dit media en beeld tijdperk is, nog niet is gevoerd. Is het zoals C. van Berken vond, nogal opportunistisch om nu wat van de oorlog te vinden? En misschien wel te laat, zoals Mark Venrooij vraagt? Moet kunst in tijden van oorlog zich beperken tot het brengen van troost en loutering? Maar het is altijd wel ergens oorlog, merkt Daphne Richter op. Voor velen is theater juist een avond uit en ontspanning, in elk geval een manier om je af te sluiten van het geweld en de actualiteit. Zowel uit berichten van Bram in de Nes in Amsterdam als van Floortje op Festival Cement in Maastricht blijkt dat de oorlog geen onderwerp van gesprek was.

Maria schrijft in haar collumn bewust niets over deze oorlog te vinden. C. Berken vraagt zich af of we niet te weinig kennis van zaken hebben om een uitspraak te kunnen doen. Positie bepalen en meningsvorming over deze oorlog wordt moeilijk gevonden. Marc-Jan Trapman komt hierop terug in de laatste bijdrage. Volgens hem zijn er twee soorten mensen. Mensen die de wereld willen begrijpen en mensen die dat niet niet willen. We klimmen op het podium en maken theater om te begrijpen. Ook na de oorlog op Irak.


De oorlog is voorbij verklaard.
CNN en BBC blazen victorie en De Bevrijders gaan nog even door met slachten, en zoeken maar MVW's. Die zullen ook wel 'gevonden' worden.
En het theater?
het theater doet wat het altijd doet, omdat het in onze wereld altijd wel ergens oorlog is - in Irak of in een gezin, in Macedonie of in een schoolklas, in PyongYang of in een dagboek, en we altijd wel verbijsterd naar de wereld kijken en daarom op ons podium klimmen.

Daar, op dat podium, is de plek waar wij ontkennen dat alles te ingewikkeld is om te begrijpen. Daar proberen we te vatten.
De mensheid valt bijvoorbeeld uiteen in hen die proberen te vatten, en hen die daar geen belang bij hebben. Tussen die groepen is het ook - altijd - oorlog. De ene groep wil de subsidie voor de kunsten her-allokeren omdat die nodig is voor de moord op 6 miljoen kippen, en wij willen hen het theater in krijgen en eisen daarom hun belastingcenten op (maar niet als ze er bij zijn).

Wat is er onbegrijpelijk, overigens?
Dat we weer terug zijn in het stenen tijdperk?
Dat de VS besloten hebben dat het recht van de sterkste hen aantrekkelijker voorkomt dan de kracht van argumenten?
Dat we een nieuwe werelddictator hebben, en dat het Bevrijde Volk van Irak dat als eerste beseft, zodat ze Bush nu net zo hartelijk toejuichen als Sadam twee weken geleden?

Om dat duidelijk te maken hebben we niet zo'n ingewikkeld podium nodig:
De Dam en wat slechte geluidsversterking.
Zo'n demonstratie is ook theater; het ultieme amateurtheater waarin we weer even allemaal simpel zijn en acteren: Nee. We kijken in de camera's en zwaaien naar een vliegtuigje van het OudStrijdersLegioen dat zegt: JA.

Dan splitsen we ons weer: de ene groep gaat winkelen, en de andere kruipt het podium op om te zoeken.
Marc-Jan Trapman, (mtrapman@xs4all.nl)
Marc-Jan Trapman is schrijver
10/04/2003 08:30


Als voor de gewone sterveling de materie te ingewikkeld wordt om te bevatten, rest hem/haar wellicht niet anders dan de simpele stelregel: gij zult niet aanvallen tenzij gij aangevallen wordt?
Hugo Maerten, (hugo@toneelgroepdeappel.nl)
Hugo Maerten is acteur bij Toneelgroep De Appel
08/04/2003 10:56


Tijdens de Duitse bezetting speelde men door. En nu, tijdens de Amerikaanse 'bevrijding' ook. Maar deze keer zouden we vooral niet moeten proberen in het theater gevoelens over deze oorlog te laten weerklinken? Omdat dat arrogant zou zijn? Kunst zou geen stelling in moeten nemen en zich moeten beperken tot het geven van troost? Het is nog nooit NIET zo geweest dat ergens op de wereld een volk gebukt gaat onder een regime terwijl wij, 'arrogante' theatermensen in het pluche zitten. Kunst heeft zich altijd verhouden tot de wereld om zich heen, het heeft en geeft een stem en kan de Grote Gevoelens kanaliseren. Er is behoefte de woede, bezordheid en angst te uiten en delen. Daarom valt de kunst nooit stil in oorlogstijd en dus nu ook niet. In de kunst kan oorlog en onderdrukking op menselijk niveau geuit en vormgegeven worden. Jij bent niet de enige die de complexiteit van deze oorlog inziet. Er bestaan geen 'ware beweegredenen' voor het voeren van een oorlog. En het theater gaat je nooit iets nieuws vertellen. Voor nieuws kijk je CNN.
Daphne Richter, (daphnerichter@hotmail.com)
Daphne Richter is werkzaam in het theater
07/04/2003 13:02


Het is weer zover. De oorlog is voor het moderne theater aangrijpend.
Het wordt aangegrepen om allerlei cliché's te poneren, "o.a. onmogelijke keuzes waar een oorlog uiteindelijk altijd toe leidt en over de daarmee samenhangende amorele manipulatie van mensen en berichtgeving." Tell me something new...

Ook theatermakers uit vervlogen tijden laten deze kans niet onverlet en grijpen de oorlog met beide handen aan: we zijn er nog hoor!

Ik vind het arrogant om tegen deze oorlog te zijn. Hier lekker in het rode pluche naar gesubsidieerd theater zitten te kijken, terwijl aan de andere kant van de wereld mensen onder een regime gebukt gaan.
Wat weten wij nu van de ware beweegredenen van de Verenigde Staten, van de mate waarin Saddam geweld tegen zijn eigen volk gebruikt en van de gevoelens van de Irakezen zelf? Deze oorlog is te complex om te bevatten of zelfs maar in eenvoudige stellingen (vóór of tegen) te vatten.

Kunst zou geen stelling moeten nemen. Het dient echter wel degelijk troost en loutering te brengen. Waarom speelden mensen tijdens de Duitse bezetting door? Slechts een aantal waren daadwerkelijk pro-Duits, terwijl de rest troost en loutering wilde kunnen (blijven) brengen... maar waren die theatermakers daarom 'fout'?
C. Berken, (calaisberken@hotmail.com)
C. Berken is Calais is een beetje bi over de oorlog
06/04/2003 15:29


Geschokt en boos omwille van het uitbreken van deze nieuwe oorlog, geven een aantal Appelacteurs op 19 april -na de laatste voorstellingen van Bedrog en Roberto Zucco- een eenmalige presentatie van 'Een dag aan de Golf' geschreven door Hubert Fermin naar aanleiding van de 1ste Golfoorlog.
Over de o.a. onmogelijke keuzes waar een oorlog uiteindelijk altijd toe leidt en over de daarmee samenhangende amorele manipulatie van mensen en berichtgeving.
Meer informatie op http://www.toneelgroepdeappel.nl
Hugo Maerten, (hugo@toneelgroepdeappel.nl)
Hugo Maerten is acteur bij Toneelgroep De Appel
06/04/2003 11:13


De Balie reageerde op de aanval in Irak met 'Oorlogstonelen', verschillende eenakters over de oorlog in Irak. Verder is er een War room ingericht waar vier internationale nieuwszenders te volgen zijn, ook Arabische die simultaan vertaald worden.
Floortje Bakkeren, (floortje@moose.nl)
Floortje Bakkeren is stuggezaalredacteur
01/04/2003 12:53


Ik kom net van het Cement festival in Maastricht. Het viel me wel op hoe weinig de oorlog daar aan de hand was. OK in een aantal voorstelling resoneerde de verwarde, geweldadige periode van het afgelopen jaren wel door, maar niet de bombardementen op Bagdad van vandaag. Ik zelf vond het ook een lekker uitje. Veel buiten, geen tv, behoorlijk excapistisch van mezelf, maar ik was daar volgens mij niet de enige in. Ik heb het er het hele weekend met niemand over gehad, terwijl het toch een festival was met jonge maatschappij betrokken makers. Mmm. Ondertussen verdwijnt de oorlog met Irak van het eerste onderwerp op het Journaal, naar overig buitenlands nieuws.
Floortje Bakkeren, (floortje@moose.nl)
Floortje Bakkeren is stuggezaal redactie lid
31/03/2003 15:51


Theater
beetje laat he
nu reageren
Mark Venrooij, (markv01@hotmail.com)
Mark Venrooij is theaterstudent
28/03/2003 01:28


http://www.spaghettiwestern.nl/content.html
maria, (maria@spaghettiwestern.nl)
maria is redacteur/ student
26/03/2003 18:31


Tja, en wat doet het Parool vervolgens? Een overzichtje van geslaagde kunstwerken (literatuur, foto's, schilderijen, muziek) door de geschiedenis heen en actueel, die een gevoel over de verschrikking van oorlog uitdrukken. Die oorlog op geslaagde wijze weten te esthetiseren. We krijgen een top 7 van oorlogsmuziek. Een mooie foto van afgehakte schapenkoppen als 'beklijvend beeld van de Golfoorlog', omdat een vluchtig beeld van schietende soldaten 'de kracht mist om te beklijven'. Zie hier, de kunstpagina. Lamoree schrijft in zijn opening ook: 'Hij (Goya) had oog voor het menselijk leed. Zijn schoonheid bestond uit een humane (???) combinatie van huiver en mededogen.' Lamoree doelt op Aristoteles: kunst brengt troost en loutering. Terwijl op tv de beelden van terreur, vuur en verwoesting om onze oren vliegen, grijpt het Parool naar een eeuwenoud idee over wat kunst kan zijn. Het problematiseert niet, het stelt geen vragen. 'Bij die strategie', zegt hij, 'vallen geen doden.' Waarheid als een koe. Maar doden vallen er wel degelijk. En de kunst is er wat mij betreft niet slechts om ons het zand te bieden om de kop in te steken. 'Bij het geweld van een oorlog verbleekt al het andere nieuws.' Inderdaad. Maar dat lijkt me geen reden om helemaal niets nieuws meer te brengen.
En het theater? Op de voorpagina zegt Arnold Heertje: 'het grote voordeel van theaterbezoek is dat je ook nog eens allerlei tv-programma's mist waarvan je na het kijken weet dat je er niks aan gemist hebt'.
I rest my case.

Wat ik al vaker heb gezegd, en nu weer ga doen: twee jaar geleden bracht Cyrus Frisch een voorstelling waarin hij met de provocerende stelling: 'je moet de schoonheid inzien van beelden van geweld' een discussie probeerde los te maken. Behalve wat verontwaardiging over deze amorele persoon bleef het stil. Het is nog niet te laat om deze discussie alsnog te voeren. Wat is de positie van kunst in het mediatijdperk? Beeldvorming, manipulatie van zogenaamde 'objectieve' cameraregistraties, zappen tot je ziek wordt en noodgedwongen afstand neemt. Of slechts nog kan esthetiseren. Wat kan het theater betekenen?
In 'Theatre in Crisis?: performance manifestos for a new century' (2002) schrijft Dragan Klaic: It is up to theatre professionals to use the weakness of their medium, its marginal position in society, as a point of strength, taking a maverick stance: to slow down the incessant parade of blitz images, to magnify them one by one, reveal their falsehood, deepen their shadows, rearrange their assigned context and add unexpected voices and commentaries.'
Daphne Richter, (daphnerichter@hotmail.com)
Daphne Richter is denkende
22/03/2003 16:18


Het Parool heeft vandaag de kunst pagina gewijd aan kunst & oorlog.
Jhim Lamoree schrijft in de inleiding: 'Bij het geweld van een oorlog verbleekt al het andere nieuws'.
Simone Hogendijk, (simonhogendijk@hotmail.com)
Simone Hogendijk is Stuggezaal-redacteur
22/03/2003 12:36


Inmiddels is iedereen naar huis of de kroeg. Ik weet niet of de spelers nog aandacht aan Irak besteed hebben, maar hier in de foyer werd er niet of nauwelijks over gepraat. Een technieker komt vragen of iemand weet hoe de situatie nu ongeveer is; met het begin van de bombardementen heeft UPC zij kabel afgesloten, dus hij weet van weinig.
Het zijn dit soort zaken waarmee men zit.Verder gaat alles z'n gangetje.
Weinig raakt ons nog.
Bram, (annabram@dds.nl)
Bram is melancholisch
20/03/2003 22:51


Live vanuit de Nes. Ik merk weinig van de oorlog hier. Uiteraard berichten de kranten, af en toe waait er een flard gesprek door de deur mee binnen. Maar eenmaal kaartjes in de hand en jas onder de arm wint de fictie van het theater het van het theater van de realiteit. Hoewel, deze uitverkochte zaal zit never nooit niet vol. Komt dat doordat ze in een of ander abonnement zit, of zit een grote groep toch thuis voor de buis?
Het cafe lijkt in ieder geval nergens last van te hebben, daar vloeit het bier zoals immer rijkelijk. Zometeen na afloop toch eens sfeer snuiven. Wordt vervolgd dus ...
Bram, (annabram@dds.nl)
Bram is van vele markten een beetje thuis
20/03/2003 21:29


Nog geen 48 uur na de eerste aanval op Irak die net 48 uur eerder was aangekondigd gaat ZT Hollandia in première met VRIJDAG van Hugo Claus.

Op de vraag van een journalist hoe frustrerend het is om als maatschappelijk geengageerd theatermaker in deze oorlogstijd op de planken te staan met een stuk als VRIJDAG antwoordde regisseur Johan Simons eerder het volgende:

"Je kan er weinig aan verhelpen. Producties als deze worden erg lang op voorhand gepland.We hadden in theorie zes weken geleden kunnen beslissen om niet deze productie te maken, maar een andere, één die veel meer op de huidige wereldpolitieke situatie is toegespitst. Maar we wilden VRIJDAG zo graag spelen dat we erbij gebleven zijn. Wat niet wegneemt dat we voorafgaand aan of na de voorstelling zeker naar de situatie zullen verwijzen. We zitten in een situatie die je gewoon niet kan negeren. Met VRIJDAG vertellen we overigens een positief verhaal, waarin liefde en vergevingsgezindheid centraal staan. Dat verhaal is vandaag de dag misschien niet eens zo irrelevant."

De volgende tekst wordt in het gratis programma opgenomen:
"Terwijl wij voor u spelen, dat weet u en dat weten wij, gaat de oorlog in Irak gewoon door. Wij spelen voor u een stuk over de liefde. En natuurlijk zouden wij graag willen dat elke gedachte die wij uitspreken, ieder gebaar dat wij maken en ieder gevoel dat wij vertolken een grotere betekenis, een groter effect zou hebben en zou helpen om onmiddellijk een eind te maken aan de verschrikkingen van deze oorlog, die er niet zou moeten zijn. Maar dat is niet zo. Wij spelen een stuk over de liefde. Een blijvende liefde die van ons vraagt onszelf te overwinnen. Wij spelen dit stuk omdat we ervan overtuigd zijn dat alleen als we onszelf overwinnen anderen kunnen overwinnen. En dat alleen zo’n liefde de grondslag kan zijn van vrede. En hopelijk is dat toch iets."

Zolang de oorlog duurt zal actrice Elsie de Brauw voorafgaand aan of na de voorstelling deze tekst of variant erop brengen.

En hopelijk is dat toch iets.
Karolien Derwael, (karolien@zthollandia.nl)
Karolien Derwael is publiciteit ZT Hollandia
20/03/2003 15:52


Willeke van Ammelrooy, Hedy d’Ancona, Elisabeth Andersen, Louis Andriessen, Jenny Arean, Vincent Bijlo, Hans Croiset, Rudi van Dantzig, Nelly Frijda, Pieter Hilhorst, Jasperina de Jong, Chris Keulemans, Loes Luca, Annemarie Prins, Erik Vos, Sanne Wallis de Vries en vele andere prominenten roepen op voor de demonstratie ‘Stop de Oorlog tegen Irak’, die op zaterdag 22 maart om 13.00 uur begint op de Dam in Amsterdam
Floortje Bakkeren, (floortje@moose.nl)
Floortje Bakkeren is stuggezaal-redacteur
20/03/2003 14:19


Toch nog even snel voor vannacht: vanavond om 23:00 uur speelt de Lunchtheaterproductie 'Liefdeslounge' van Marcus Azzini gratis in theater Bellevue in Amsterdam. "Als protest, als signaal, als statement VÓÓR de liefde!"
Simon van den Berg, (simon@moose.nl)
Simon van den Berg is redacteur van Moose
19/03/2003 19:11