Oud Archief

BuitenMoosers

Een virus in het toneelbestel

Veertien jaar geleden citeerde Jan Joris Lamers, op een congres over 'Kunst & Beleid' uit Ritter, Dene, Voss van Thomas Bernhardt, die toen net dat stuk had geschreven. Het personage Voss sprak daarin de gevleugelde woorden: "Jonge kunstenaars zijn niet te helpen. Er bestaat geen grotere onzin dan jonge kunstenaars helpen. Überhaupt kunstenaars helpen is onzin. Kunstenaars moeten zichzelf helpen.". En Lamers concludeert bij dit citaat dat overheden vandaag niet helpen, maar geven. Subsidies zijn geen gunst, subsidies zijn een recht.

Deze uitspraak klinkt uitermate wrang, na het schaamteloze - perverse, ondeskundige, kwaadwillige, tendentieuze? - advies van de Raad voor Cultuur over Maatschappij Discordia, het gezelschap van Jan Joris Lamers en de zijnen. Een pleidooi voor het recht op subsidie van Discordia is meer dan legitiem, maar wellicht onvruchtbaar, gezien de premissen die de Raad voor Cultuur hanteert. De Staatssecretaris voor Cultuur had in zijn adviesaanvraag aan de Raad voor Cultuur Paul Kuypers aangehaald, die stelt dat de dynamiek van het Kunstenplan als beleidsinstrument een paradox bevat: elke Cultuurnota bepleit de vernieuwing maar bestendigt het bestaande.

Daar moest maar eens een eind aan gemaakt worden, zei de Staatssecretaris, eraan toevoegend dat als 'oud' en 'nieuw' hetzelfde even goed doen, 'oud' dan moet verdwijnen. Je ziet het de deskundigen van de Raad voor Cultuur zo zeggen: " 't Barre Land speelt ongeveer hetzelfde als Discordia, klassiekers met de vingers in de neus, dus Discordia moet oprotten." In hun amateur-sociologisch, nietszeggend discours heet dat dan: "Nieuwe generaties geven nieuwe betekenissen aan?". De Raad verengt bewust dialogen én conflicten tussen generaties - tussen Discordia (Amsterdam) en de Roovers (Antwerpen), tussen toneelspeler de Koning (Amsterdam) en toneelspeler De Schrijver (Antwerpen) - tot het perspectief van de allerjongsten. Het staat er zelfs letterlijk: "Verbeelding van de toekomst is noodzakelijk om zicht te krijgen op het perspectief van de nieuwe generaties?".

Dat is dus dé premisse van het Nederlandse cultuurbeleid, van de theaterpolitiek voor 2001-2004: het bereik van het cultuuraanbod vergroten, door 'jong publiek' en 'jonge makers' uit te roepen tot dogma's tot fetisj-objecten, tot alfa en omega van het culturele vooruitgangsgeloof. Economisch cynisme en sociale naïviteit, maar geen kunstzinnige bekommernis. En dat daar dan een schandelijk pamflet uit voortkomt zoals het 'advies' over Maatschappij Discordia, verbaast ons dan ook niet. De Raad voor Cultuur heeft de Staatssecretaris op zijn wenken bediend.

Het pamflet-dat-voor-advies-moet-doorgaan heeft het over de invloeden over de generaties heen: vroeger was er invloed, nu niet meer, vroeger verraste Discordia, nu niet meer - tenzij bij toeval. Geen woord over de ingrijpende betekenis van Discordia voor zovele Vlaamse groepen en spelers die hun spelpatronen én hun repertoirekeuzes toetsen aan een norm die Discordia, zonder dat expliciet te willen, ooit bepaald heeft. Alsof de brutale confrontaties tussen speelstijl en tekst, in het kader van de Vlaams-Nederlandse repertoirevereniging De Vere (Discordia, STAN, Dito'Dito en andere) nooit hadden plaatsgevonden. Geen woord over het 'brede' en 'jonge' publiek dat de vele meer of minder chaotische avonden van club.discordia in Leuven, Gent en elders bezoekt. En dan mist de Raad "concrete ideeën over het bereiken van nieuwe publieksgroepen".

Nee, Discordia past niet in de logica van 'maatschappelijk bereik', 'nieuwe generaties' en andere 'digitale revoluties' die de Raad (en zijn opdrachtgever, de Staatssecretaris) zo graag hanteert. Discordia accepteert niet, dat de middelen - de media met hun 'formats' - terreur uitoefenen over de inhoud. De toneelspeler manipuleert de objecten, en niet omgekeerd: dat moet zo blijven, hoe ambachtelijk-ouderwets dat ook lijkt (maar niet is). Discordia accepteert niet dat de valse 'sociologismen' van het cultuurbeleid - de gebakken lucht over smaakmakende generaties, over de alomtegenwoordigheid van cultuur, enz. - de concrete artistieke gebeurtenissen willen manipuleren. Discordia accepteert niet - uit gezond eigenbelang, maar ook omdat het een pijler vormt van een sociaal en democratisch kunstenbeleid - dat subsidie geen recht meer zou zijn en dat beleidsverantwoordelijken voor cultuur doen alsof privé-partners strijden voor dezelfde zaak ("de ontwikkeling en verspreiding van cultuur").

De Staatssecretaris en zijn dienaren in de Raad voor Cultuur hebben een visie op het kunstenbeleid in Nederland. Maar bij die landsgrens houdt het ook op: culturele processen met Vlaanderen ontbreken volledig in hun beeldvorming. Is echter een halsstarrig geloof in de geldigheid van die cultuurpolitieke visie, als een raster dat je eenvoudig over een kunstenlandschap legt, niet juist het probleem? Toont het werk van Discordia, van de bijtende politieke satire in An Ideal Husband (Oscar Wilde) tot de 'pantomime met DJ' in Anatol (Arthur Schnitzler) juist niet aan dat elke poging om absolute visies te hanteren wel failliet moeten gaan? Het kunstenbeleid zou met deze paradox moeten kunnen omgaan. Het zou minstens moeten toelaten dat artistieke organisaties - theaters en andere - die actief de premissen van het beleid bestrijden, in dat beleid opgenomen worden.

Het kunstenbeleid heeft nood aan paarden van Troje, aan goed- en kwaadaardige virussen die het eigen grote gelijk - 'maatschappelijk bereik' enz. - aantasten. Dat is de betekenis die kunst in de moderniteit heeft, en daar is Maatschappij Discordia zich uitermate sterk van bewust, in goede en kwade dagen. Hun subsidiëring stopzetten betekent dat het cultuurbeleid zichzelf niet meer durft te ondervragen, dat de kern van de artistieke ervaring - onzekerheid, verwarring, twijfel - niet meer tot de beleidsmakers doordringt. Dat het cultuurbarbaren geworden zijn.

Klaas Tindemans
Klaas Tindemans is directeur van het Vlaams Theater Instituut

Dit is een open brief aan staatssecretaris Rick van der Ploeg, mede ondertekend door Stefan Hartmans, Peter Verhelst, Gerardjan Rijnders, Jan Ritsema en Hans Man in 't Veld

Rob de Graaf schreef een reactie op dit artikel.

zie ook: Het advies van de RvC over Discordia op www.cultuur.nl (PDF-bestand)
en ook: Kort Nieuws: VNG, 15/5/00
en ook: Reacties van Instellingen
en ook: De Interactieve Adhesie Service
en ook: Dossier Cultuurnota
en ook: www.vti.be