Moose - De Veenfabriek

Kokoschka Live!, de Warme Winkel (16/11/2011)

Nike — Wed, 16 Nov 2011 22:10:48 +0000

Toen ik een plastic vis tegen mijn schouder gegooid kreeg, had ik misschien tomaten terug moeten gooien… Niet vergezeld door een schreeuw om vernieuwing, maar om een halt toe te roepen. Niet alles is onder de noemer ´vernieuwend theater´ te verantwoorden en als zelfs de zogenaamde ´culturele elite´ met de handen in het haar zit, vrees ik ineens de schifting van de overheid te kunnen begrijpen. Vermorsing van talent! Jeroen de Man, die ooit ontroerde als de held Ajax, zien we letterlijk lamgeslagen worden door een wild geschminkte medespeler die hem met een, met rode verf besmeerde, vis op zijn meermaals onnodig getoonde naakte billen slaat. Maria Kraakman, die voor haar rol in Orlando dé Theo d’Or in ontvangst mocht nemen, krijgt één enkele keer de kans te schitteren en haar talent(!) met ons te delen, als ze met haar monoloog gericht aan mevrouw M. letterlijk en figuurlijk even heel dicht bij het publiek komt. Maar de toren van verwachtingen die ze schept, wordt onnodig hard omver getrapt in deze ongestructureerde kinderspeeltuin. Vincent Rietveld krijgt de gelegenheid tot korte interactie met het publiek. Hij vertelt integer hoe hij zich de voorstelling vooraf voorgesteld had, ik vraag me af of hij zijn ‘dromen’ uit heeft zien komen. “Als liefde de motor van mijn bestaan is, is kunst de contactsleutel…” en dan is mijn hart vandaag gebroken.

Kokoschka Live!, de Warme Winkel (31/08/2010)

Kabinet — Mon, 13 Sep 2010 07:48:20 +0000

In Kokoschka Live! gaat een tijdelijke vennootschap van Nederlandse theatermakers aan de slag met Oskar Kokoschka. Het is een locatievoorstelling, oorspronkelijk opgevoerd in het Gemeentemuseum Den Haag. Daar was het stuk een theatraal addendum bij een tentoonstelling rond Kandinsky en Der Blaue Reiter. In die expositie hingen dan wel geen werken van Kokoschka, maar er is een duidelijke geestverwantschap tussen de Oostenrijkse expressionist Kokoschka en deze Duitse kunstbeweging.

De voorstelling wordt hernomen in Antwerpen, in het kader van het Theaterfestival. Niet op een klassiek podium maar in het M HKA, in de geest van de eerste opvoering dus. In één van de steriele witte zalen van het museum staat een geïmproviseerd podium. Aan beide zijden daarvan zitten de acteurs bij aanvang van het stuk zichzelf te schminken. Ze gebruiken schilderijen van Kokoschka als leidraad.

Een geheugensteuntje. Oskar Kokoschka was een Oostenrijks kunstenaar. In de jaren net vóór de eerste wereldoorlog en tijdens het interbellum maakte hij naam met expressionistische schilderijen en grafiek. Hij was ook landschapsschilder, maar vooral zijn portretten spreken tot de verbeelding. Verwrongen, getormenteerde koppen en lichamen in felle kleuren. De waanzin van Van Gogh, de kleuren van de fauvisten en de kronkelende lijnvoering van Egon Schiele. Kokoschka overleed in 1980 op hoge leeftijd, maar in Kokoschka Live! wil men hem met theatrale middelen weer tot leven wekken.

Gelukkig zette Kokoschka, naast het penseel, ook vaak de pen op papier. Hij schreef meerdere theaterteksten, en hield er ook een uitgebreide briefwisseling op na. De theatermakers grasduinen gretig in die teksten om de voorstelling te stofferen.

Neem de allereerste scène. Dat is een verbeelding van Die träumenden Knaben, een gedicht van Kokoschka’s hand dat hij ook zelf illustreerde met lithografieën. Dat hoef je niet te weten, want de acteurs vertellen het expliciet. Tot twee maal toe: je krijgt bij de eerste scène de handleiding vooraf binnengelepeld. Wat volgt is een tableau vivant met een vijftal naakte mannen, beschilderd zoals ook Kokoschka zijn modellen op doek zette. Ze brengen het gedicht in een slow motion choreografie, gevangen in het vale licht van een overhead projector. Dit ziekelijk licht, met sterke slagschaduwen, geeft het geheel een doodse aanblik.

Hoe lang duurt een schilderij? Dat vraag je jezelf af na een paar minuten. Want dit is een oppervlakkige vertaaloefening, van één artistieke drager naar een andere. Van het blad (poëzie en litho) naar de planken (het toneel). Het is een charmant en bijwijlen zelfs grappig formeel spelletje. Maar het gedicht en de steendrukken op deze manier nieuw leven inblazen, dat lijkt weinig relevant.

Het duurt dan ook niet lang of de acteurs worden vanuit de zaal op boegeroep onthaald. Niet door het publiek (daar zijn wij theaterkijkers veel te braaf voor) maar door hun eigen collega’s, die dan maar onze rol van kritisch publiek waarnemen. Er wordt heen en weer geschreeuwd. De acteurs slingeren het publiek verwijten toe. Ze eisen ons begrip, onze steun voor de artistieke risico’s die ze nemen. De hele woordenwisseling loopt volledig uit de hand. Het al rommelige theaterbeeld wordt tot een oorlogszone herschapen. Allerlei kleurrijke figuren nemen het podium en de zaal in. De bloedloze openingsbeelden zijn snel vergeten bij de aanblik van dit pandemonium, dit rariteitenkabinet, deze low budget versie van een boze droom van Terry Gilliam. Het is duidelijk: de expressionistische, anarchistische geest van Kokoschka is in de acteurs gevaren. De voorstelling kijkt van dit moment af niet meer achterom en dendert verder. Ook al is er nog af en toe wat expliciete biografische duiding, de nadruk ligt nu veel meer op een vitalistische beleving van het oeuvre van Kokoschka.

De vraagstelling verandert meteen radicaal. Hoe lang duurt een schilder? Dat is het tweede onderzoek dat de voorstelling voert. De theatermakers proberen de opvattingen van de kunstenaar Kokoschka te vertalen naar het hedendaags toneel. Zijn vitalisme, zijn tegendraadsheid, zijn expressiviteit en vernieuwingsdrang. Kunnen theatermakers vandaag nog iets opsteken van Kokoschka?

Oude artistieke opvattingen aan de actualiteit toetsen lijkt meer relevant dan het louter hertalen van oude beelden. Al kan de voorstelling ook met deze denkoefening niet altijd overtuigen.

Misschien zit de vormelijke keuze daar voor iets tussen. Kokoschka Live! hanteert de theatermiddelen van het begin van vorige eeuw. Ouderwetse theaterspots en een klassiek rood gordijn. Bordkartonnen decors en figuren: uitvergrote reproducties van Kokoschka’s tekeningen voor de Wiener Werkstätte. De replieken worden vaak gedeclameerd, niet geacteerd. Deze vormelijke keuzes plaatsen de voorstelling in een welomschreven historisch kader. Dat is een extra horde om de hedendaagse relevantie te ontdekken.

Die relevantie is er, maar we moeten ze op andere plekken in de voorstelling zoeken. In twee erg knappe monologen van acteur Marien Jongewaard: hij stelt met de woorden van Kokoschka onze moderne theaterblik in vraag. Tijdens zijn alleenspraak vallen de ouderwetse toeters en bellen weg. Alleen dan wegen de woorden door.

Maar geen gezeur. Het transponeren van Kokoschka’s expressionistische opvattingen naar het toneel levert een bijzonder onderhoudende en grappige avond op. Een frisse wind die meer dan welkom is in de klinische museale omgeving van het M HKA. Een museum is waar kunst komt om te sterven. Kokoschka Live! brengt op zijn minst terug leven in de tent.

Het leven van Kokoschka, dat sijpelt het best door in zijn brieven. Tot drie keer toe krijgen we uittreksels te horen van zijn briefwisseling met Hermine Moos. Zij was een poppenmaakster: Kokoschka bestelde bij haar een levensgrote vrouwenpop die als schildersmodel moest dienen.

Maar de pop voldoet nooit aan zijn eisen. In pijnlijk lange en gedetailleerde brieven schetst Kokoschka het ideaalbeeld waaraan de pop moet voldoen. Elke huidsplooi, elke zenuw beschrijft hij. Zijn aandringen op anatomische perfectie klinkt erg ironisch als je aan zijn vervormde portretten denkt. Het zijn verstilde momenten in de voorstelling. Momenten die je een blik gunnen op de maniakale zoektocht van Kokoschka naar een ideaal. In deze brieven leren we hem kennen als mens, eerder dan als kunstenaar of kunstdenker.

Is het toevallig dat net deze momenten het meest resoneren? Dat net deze kleine artistieke besognes het meest raken, en niet de grote kunsttheorieën? Nee. Want langer dan een schilderij, langer dan een schilder, duurt een mens.

De City, De Veenfabriek (18/03/2010)

RiRo — Sun, 11 Apr 2010 13:17:40 +0000

In elke voorstelling van elk theatergezelschap maken acteurs behalve van hun stem ook in meer of mindere mate gebruik van lichaamstaal. Maar bijna nooit wordt de taal van het lichaam zo fraai ingezet om extra betekenislagen en contrapunten te creëren als in De City. De acteurs hebben zelfs allemaal een eigen double, een mimer, die in ongeveer dezelfde kleding als de acteur, en met uitsluitend lichaamstaal, gevoelens verbeeldt als de acteur zich even concentreert op het woord, op de tekst.

Omdat die lichaamsbeeldtaal, samen met de muzikaliteit, de afgewogen compositie, en de timing, deze voorstelling zoveel extra’s geeft, ligt een parallel met de regies van Suzanne Kennedy voor de hand.

Wat zou het mooi zijn als regisseur Paul Koek samen met actrice Yonina Spijker verder gaat op de lijn die ze in De City hebben uitgezet. Zou dat ook voor Kennedy en Çigdem Teke niet fijn zijn? Misschien voelen die zich dan niet meer zo eenzaam op dat voetstuk (na al die loftuitingen van de laatste maanden).

Smekelingen, De Veenfabriek (11/05/2006)

Simber — Fri, 26 May 2006 14:39:38 +0000

Ja, zo kun je ook een nieuw gezelschap starten. Een jaar lang onder de radar kleine projecten doen en dan even een van de betere voorstellingen van het seizoen afleveren. Gelaagd en complex met interessante ideeën over generaties en revoluties. Met wat ex-leden van JongHollandia en Kopna Kopna heeft Paul Koek een fijne club piepjonge acteurs en muzikanten in huis, die nog wel verder zullen groeien.
Toch ook een tomaatje, omdat de hoge inzet af en toe over the top schiet en belachelijk dreigt te worden. Daarnaast werd de meerwaarde van de samenwerking met de Griekse acteurs maar niet duidelijk.

De Smekelingen, De Veenfabriek (17/05/2006)

Thu, 18 May 2006 14:27:54 +0000

Ik heb de voorstelling gezien in Utrecht met mijn klas als Gymnasium-uitje. De voorstelling was zo saai, iedereen was opgelucht dat het was afgelopen. We waren met zo’n 50 personen, en werkelijk niemand vond de voorstelling goed, zelfs de docent en de ouders niet. Waarom kan een klassiek stuk niet gewoon als een klassiek stuk worden uitgevoerd? Waarom moet het nou zo “modern” gemaakt worden? De kleding was slecht, net alsof alles uit het Leger des Heils kwam. Het verhaal was moeilijk te volgen, je hoorde alles door elkaar, muziek, gezang, stemmen.. Er was helemaal geen decor, het enige wat er was waren lichteffecten. De acteurs deden allerlei rare dingen, waar echt geen touw aan vast te knopen was. HET WAS GEWOON GENANT. En dan midden in de voorstelling komen allerlei beeldschermen naar beneden, met allemaal rare beelden van ogen en tanden enzovoorts met bizarre geluiden.. het leek wel een goedkope horrorfilm! We hebben in de zaal ongeveer zo’n 7 slapende mensen geteld, en waarschijnlijk waren er meer. Ik denk dat het wel duidelijk is: ga niet naar deze voorstelling!

Smekelingen, De Veenfabriek (21/04/2006)

RvH — Sat, 22 Apr 2006 12:15:03 +0000

Het Leidse gezelschap van Paul Koek zet met Smekelingen zijn eerste grote voorstelling neer in de Leidse Schouwburg. Na zijn Dede le Taxi waren de verwachtingen hoog gespannen en Koek maakt ze helaas niet waar. De tragedie van Euripides heeft ontzettend veel actualiteitswaarde, maar die raakt ondergesneeuwd in een teveel aan vondsten en een overdaad aan muziek. De eerste uur en drie kwartier is alles prachtig in balans, maar nadat de Atheners optrekken naar Thebe ontspoort het geheel hopeloos. Onnodig gebruik van video, een teveel aan vondsten, een ongetwijfeld hilarisch bedoelde, maar tenenkrommende zelfmoordscène en een afstandbestuurbaar vliegtuigje en overal percussie onder: het is gewoon teveel. Als Koek de laatste drie kwartier schrapt dan krijgt hij vier geweitjes. Want in het eerste deel bewijst hij nog steeds prachtig muziektheater te kunnen maken.

Escamotage, De Veenfabriek (19/10/2005)

Pinguin — Thu, 20 Oct 2005 10:25:04 +0000

Quantummechanica = één grote goocheltruc

Dat is wat ik nu zeg, maar over een uur zal ik wel weer wat anders kunnen zeggen. De inhoud is misschien wat aan de magere kant, maar de rest is subliem.
De muziek/geluidsdecor dat live wordt gecreëerd werkt soms verstikkend, maar is tegelijkertijd adembenemend mooi en goed gedaan. Het decorbeeld wordt een soort maanlandschap, met fonkelende atomen en een robot die ons de les leert. Ik was in het begin bang dat we de hele voorstelling lang naar de robot gingen luisteren, maar gelukkig kwamen er ook mensen.
De goocheltrucs blijven je verbazen ook al zijn ze samen met de vorm van de hele voorstelling gedeconstrueerd.. De geprojecteerde teksten waren soms toepasselijk en verklaarden soms de volgende scène, maar vaak ook niet of kon je zelfs niet echt begrijpen. Ik vond het een mooie voorstelling, maar ik denk niet dat veel mensen de muziek kunnen waarderen, dus wees gewaarschuwd.