Schrijvers op gespannen voet met Makers?

de discussie liep van 18/6/01 tot 1/11/01

Door de redactie
Het gaat best goed met toneelschrijvend Nederland (volgens sommigen zelfs wonderbaarlijk) en de relatie tussen schrijvers en makers - uitgangsvraag van deze discussie - is precair, maar levensvatbaar. Al pratend komen schrijver en maker er meestal wel uit. Zo blijkt uit de discussie tot nu toe. Tijd voor een nieuwe wending:

In zijn samenvatting van de live-bijeenkomst van 24 juni beschrijft Rob de Graaf hoe makers en schrijvers met elkaar verweven zijn binnen de Nederlandse theatercultuur.

"Ik heb wel de indruk dat de methode van werken waarbij de auteur dicht bij het gezelschap staat en waarbij de tekst voor juist deze spelers in juist deze context wordt geschreven een soort Nederlandse traditie begint te worden: je ziet steeds meer van dit soort samenwerkingsverbanden in het theater en ik merk ook op de dramaschrijfopleiding in Utrecht waar ik af en toe werk dat veel van de studenten op deze manier betrokken worden bij groepen en groepjes. Een nadeel van deze werkwijze zou kunnen zijn dat de tekst die in een dergelijk samenwerkingsverband tot stand komt niet voldoende autonoom is om ook buiten het kader van die ene voorstelling te blijven bestaan. Dat kan dan leiden tot een situatie waarin er weliswaar veel geschreven wordt maar waar toch geen 'repertoire' ontstaat."

Vervolgens stelt hij dat het wel mogelijk is dat nieuwe teksten repertoire worden, men is daarbij echter afhankelijk van de vraag of anderen een tekst opnieuw ter hand nemen. Vele teksten blijven echter na een keer gespeeld te zijn op een stoffige plank liggen.

Is dit cultuurdelving? Moeten we niet meer moeite doen om repertoire te maken? En hoe zouden we dit het beste kunnen doen?


De oorspronkelijke stelling door Rogier Schippers
Op de theateropleidingen word je vooral geleerd, op zoek te gaan naar je eigen identiteit. Vervolgens moet je je in de theaterwereld zo snel mogelijk onderscheiden, je moet je 'handtekening' zetten. Op basis daarvan word je gevraagd en krijg je subsidies. 'Hamlet', of 'Lulu', wordt uit de kast getrokken, niet om het stuk zo goed mogelijk te spelen, maar om het gedachtengoed van de regisseur of maker te etaleren.

Met nieuw Nederlands repertoire is dat een stuk moeilijker. Het heeft geen geschiedenis. Het is nooit eerder opgevoerd. Dan krijg je het als regisseur een stuk moeilijker om je handtekening te zetten. Ja, als regisseur, of voornamelijk als gezelschap, zet je je handtekening als ontdekker, of brenger van een nieuwe schrijver. Maar daar gaan dan credits ineens naar de schrijver.

Vanuit de regisseurs en dramaturgen is er meer vertrouwen in datgene wat er buiten de grenzen geschreven en goed gevonden wordt, of in wat er al was, dan in wat er hier geschreven wordt. Een verbintenis, zoals tussen Peer Wittenbols en Rob Lighthert, en zoals dat met Dood Paard gebeurt, blijft redelijk exoties. Wij kennen sinds de Actie Tomaat eigenlijk geen theatertraditie meer, behalve dan dat we geen traditie mogen hebben. Als dat doorschiet, is dat net zo kleinburgerlijk, als dat waar toen tegen geprotesteerd werd.

Samenvatting:

Deze discussie is gestart op 18 juni 2001 met een aftrap door Rogier Schippers. Op deze aftrap kwamen 13 reacties. In september 2001 kreeg de discussie een nieuwe wending, hierop kwamen nog twee reacties.

In een eerste reactie richt de discussie zich op buitenlandse teksten. Bram Verschueren verklaart een voorkeur van makers voor buitenlandse teksten met de afstand die een vreemde taal schept. Door die afstand is er meer ruimte voor een objectieve beoordeling van de tekst. Hij is het overigens niet eens met de zogenaamde voorkeur. Het valt hem juist op hoeveel nieuwe Nederlandse teksten gespeeld worden. Later in de discussie komt Floortje Bakkeren hier op terug. Zij geeft aan dat bij veel voorstellingen onduidelijk blijft of er nu een nieuwe tekst gespeeld wordt of dat je naar een voorstelling kijkt, die 'vanaf de vloer'gemaakt is. De taligheid van een tekst valt eerder op bij buitenlandse teksten, waardoor automatisch meer aandacht ontstaat voor de schrijver.

De wrijving tussen jonge makers 'die hun eigen handtekening willen zetten' en schrijvers die 'gewoon hun tekst gespeeld' willen zien, blijkt verderop in de discussie. Christiaan Mooij stelt dat de tekst voor de schrijver een eindprodukt is, maar voor de maker een van de elementen. Elke Geurts stelt dat het uitvoeren van een tekst betekent: goed lezen en uitvoeren wat er staat. Voor veel makers zou dit niet genoeg zijn, zij willen teveel hun eigen stempel drukken. Er wordt gesproken over een hierarchie van de elementen van de voorstelling (waar staat de tekst?) en over de angst, bij zowel schrijver als maker dat de ander zijn werk teveel wil dirigeren. Ramon Diez merkt op dat regieaanwijzigingen vooral een poging zijn van de schrijver 'om controle te houden' en Jasper Langedijk vindt andermans teksten 'kostbaar leermateriaal', maar gebruikt voor het maken van een voorstelling 'vanzelfsprekend' teksten van eigen hand. Schrijvers en makers vinden elkaar uiteindelijk in het gezamenlijke doel: het maken van een goede voorstelling.

Willem de Vlam gaat vervolgens in op het feit dat een schrijver nauwe contacten aan moet gaan met een maker om zijn tekst gespeeld te krijgen. Op dit punt haakt de nieuwe wending in de discussie aan: moet er meer moeite gedaan worden om teksten uit te geven of rond te sturen? Vonneke Beeker stelt voor dat het Schrijverspodium een produktiebudget zou moeten hebben om teksten uitgevoerd te krijgen. Op de vraag of er nu teveel teksten onopgemerkt op de plank blijven liggen (zonder uitgegeven of gepubliceerd te zijn) wordt niet gereageerd.