Schouwburgen moeten geen pretentie hebben!

De vereniging van schouwburg- en concertgebouwdirecties congresseert onder de titel: "Waar gááát dit over?", en schrijft:


De tijden van de grote wereldomspannende
aanspraken van de (podium)kunst lijken
voorbij. Je hoort zelden meer iemand
zeggen dat zijn muziek wereldvrede zal
brengen of dat er met de ware podiumkunst
een fundamentele bijdrage wordt geleverd
aan het Nieuwe Kijken of het Nieuwe Luisteren.
Ook hoor je nog maar weinig zeggen dat
amusement ons naar de bliksem voert en
alleen Echte Kunst ons redden kan.
Maar wat zeggen we dan wel?
Iedereen zijn eigen ding? Ieder ding zijn eigen
publiek? Ieder publiek zijn eigen beleving?
We maken wel heel veel podiumkunst, maar
we zeggen er niet zoveel meer over. Bestaat
er nog zoiets als maatschappelijk of politiek
engagement, of is dat een vies woord geworden?
Heeft iemand nog een opvatting waar het heen
MOET met de podiumkunst?

Er zijn meer dan genoeg dans, theater, muziek – en muziektheatervoorstellingen waarvan de makers strak staan van verwachting, of, als je dat zo noemen wilt, van de pretentie een fundamentele stap in het denken of kijken van het publiek te bieden. En dan beperk ik me maar even tot de podiumkunsten. Maar die makers bedenken zich wel twee keer om daar expliciet voor uit te komen. Want een leger van 'deskundigen' staat klaar om ze te belachelijk te maken. – En daaronder niet alleen critici en uitkopers, maar collega's net zo goed, om over het publiek nog maar te zwijgen.
Als je wilt tegenwoordig wilt weten waar voorstellingen over gááán, dan moet je komen om ze mee te maken – en dan moet je er nog voor open willen staan ook.
Serieuze theatermakers werken tegenwoordig diep 'underground'; ze moeten gebruik maken van universele beelden, emotionele lijnen in metaforen die over drie jaar hun geldigheid nog zullen hebben, omdat dat de termijn is geworden waarop ze moeten plannen door de gezamenlijke systemen van de subsidiërende overheden en de podiumbewakers die 'op zeker' inkopen.

In die sfeer lijkt er een onoverbrugbare tegenstelling te zijn ontstaan tussen de 'bewakers van kwaliteit op de podia' en de makers. Bondgenootschappen zijn, op incidentele (op dun ijs gebouwde) uitzonderingen na, onmogelijk geworden.
Een maker die een productie maakt die op het laatste moment door de bewakers 'onvoldoende' wordt gevonden kan zich op geen contract beroepen, want een schouwburg kan zo'n contract gewoon verscheuren. De maker kan toch geen advocaat betalen. Omgekeerd heeft een maker die de prestaties van een schouwburg onder de maat vindt geen poot om op te staan als hij besluit om een voorstelling te annuleren wegens onvoldoende kaartverkoop: het contract zegt dat die maker moet komen, en de schouwburg heeft wèl een advocaat.

De bewakers vechten jaren vooruit om hun zalen vol te krijgen met de grote vrije producties: de geldtrekkers die (helaas, helaas), weliswaar nergens over gááán, maar die het publiek, dat probleemloos vermaak eist, bedienen en waarvoor dure kaarten moeten worden verkocht. Vervolgens moet men echter toch bij de publiciteitsafdelingen van de podia met man en macht aan de bak om die dure kaarten te verkopen, zodat er geen tijd over blijft om de kleine, 'artistieke' producties nog behoorlijk te promoten bij een publiek dat inmiddels zijn theaterbudget toch al heeft besteed.

Vervolgens willen de theaters dus geen behoorlijke toegangsprijzen meer vragen voor die kleine producties, en dat presenteren ze dan als een 'drempelverlagend' beleid, omdat er anders 'niemand naar de schouwburg wil komen voor die artistieke, riskante producten'. Logisch vinden het ze dan vervolgens dat ze ook geen behoorlijke uitkoopsommen kunnen betalen voor die producties, zodat op zijn minst de optredenden hun dagkosten kunnen terugverdienen plus de auteursrechten van schrijvers en componisten.
Dit heeft dan weer tot gevolg dat die uitvoerende en scheppende kunstenaars de subsidies die ze hebben gekregen om de kwaliteit van hun producties te waarborgen, moeten besteden aan het kunnen vertonen van hun producties: ze moeten op elke voorstelling toeleggen, zèlfs als ze volle zalen trekken. De theaterdirecties vinden dat de normaalste zaak van de wereld, en weigeren met de groepen na te denken over de aanpassing van hun toegangsprijzen, want die beprijzing maakt deel uit van hùn beleid.
Dat alles leidt er dan toe dat Hans Onno van den Berg jennend kan opmerken dat subsidie niet leidt tot meer kwaliteit.

De overheid houdt intussen niet alleen een absurde subsidiesystematiek in stand maar pompt bovendien een niet-aflatende stroom nieuwe makers het veld in via een steeds aanwassende stroom opleidingen van steeds lager niveau, omdat die opleidingen subsidie krijgen per 'afgestudeerd' kopje. Jonge mensen die allemaal een kans moeten krijgen, en die bovendien het voordeel hebben dat ze fanaat willen werken voor absurd weinig geld, bijgestaan door moegestreden of afgedankte makers die in arren moede maar een 'werkplaats' hebben opgericht onder de vleugels van een strategisch uitgetreden ambtenaar die toevallig dicht op een geldpotje zat. Tezamen houden die opleidingen en die werkplaatsen de Jonge-Makers-ideologie in stand: de modernistische mythe van de geniale nieuwkomers die het allemaal zo veel frisser aanpakken dan de 'oude garde'.
Die oude garde bestaat dan uit enkele van die jonge makers die de initiële slachting hebben overleefd en die nu toe denken te zijn aan het maken van producties onder condities die door de ARBO, de brandweer, en de CAO worden toegestaan, bevorderd, dan wel gevorderd.
Dat er momenteel voor acteurs al geeneens meer een CAO is omdat er voor hen nog niet eens 0,75% loonsverhoging in zat, daar bekreunt niemand zich meer over, want 'het bost aan', tenslotte.
Dat er steeds minder acteurs zijn die nog vaste contracten hebben bij gezelschappen, dat wordt door de Raad voor Cultuur zelfs toegejuicht: dan zijn ze flexibeler, en kunnen ze het ook eens bij de TV proberen, waar de minister net de cultuur heeft afgeschaft in afwezigheid van de staatssecretaris - die echter niet wil aftreden en daarom dapper wordt gevonden.
Nee, die oude garde is vastgeroest, dus het is heel goed dat ze eens in de vier jaar kritisch tegen het licht worden gehouden; dat schept lucht.
Heel natuurlijk is het zo'n ingreep niet nodig is bij de theaterdirecteuren die eveneens claimen een artistieke taak te hebben. Die directeuren zitten namelijk geramd in ambtenarenbanen, en daar is de term ontslag dankzij de CAO onmogelijk. Vandaar dat een theatermaakster, die zo'n gedachte vanuit haar praktijk heel logisch in zich voelt opkomen, badinerend als naïef aan de kant kan worden geschoven.
Logica is nu eenmaal niet het domein van kunstenaars.