Kunst heeft meer denkers nodig

Beste Floortje, Lex, Rick en anderen,

Laat ik vooropstellen dat ik niet tegen serieuze en systematische reflectie op kunst ben, en dus ook niet tegen systematische reflectie op theater. Ik zou haast zeggen: in tegendeel.
Waar ik wel grote moeite mee heb is de manier waarop dat momenteel in Nederland gebeurd, en daarin sluit ik me aan bij BHR&V.

Zij stellen:

"Veel te weinig gaat het over het werk zelf of over betekenis van het werk in de maatschappelijke context. Terwijl juist op dat laatste gebied de grote vragen liggen. De vele veranderingen in de kunst komen immers niet uit de lucht vallen. Zij zijn een weerspiegeling van de verwarring die leeft in de samenleving. De erosie van de eigen culturele tradities, de instroom van groepen met een andere culturele achtergrond, de opkomst van de jongerencultuur, de toename van de vergrijzing, de verschuiving van de grenzen tussen hoge en lage cultuur, economisering, globalisering, anti-globalisering, ze zijn allemaal in de kunst aan de orde en vragen om een adequate interpretatie. Een eenzijdige economische benadering schiet voor die duiding ten enenmale tekort.
Wat zich in het tijdperk van der Ploeg wreekte was het ontbreken van enige serieuze reflectie op kunst in de Nederlandse cultuur."

Nogmaals:

Dit gaat dus nìet over de theaterwetenschap of de dramaturgie.
Dit gaat over een veel bredere vorm van reflectie waaraan 'het denkend deel der natie' zou moeten deelnemen.
Op dit moment is het debat eenzijdig: het bestaat uit eindeloze series theses in de vorm van kunstwerken, theses die maatschappelijk hoofdzakelijk worden genegeerd. Het intuitieve, creatieve denken van kunstenaars word niet gecomplementeerd door antitheses uit het publiek, anders dan in de vorm van uitverkochte, dan wel lege zalen, goed dan wel slecht lopende galeries, blije of mokkende uitgevers, etc.

Als ik hier maar blijf herhalen dat het probleem dat BHR&V aan de orde stellen weinig te maken heeft met de positie van de theaterwetenschap ten opzichte van theater, dan betekent dat dus niet dat ik 'tegen' de theaterwetenschap ben. Laten we dus alsjeblieft die beschimmelde strijdbijlen begraven, inderdaad.

==

Wel vind ik dat de manier waarop hier gediscussieerd wordt symptomatisch is voor de reëel bestaande reflectie op theater.
in de eerste plaats:

Theaterwetenschappers lijken het onderscheid niet te kunnen maken tussen de brede maatschappelijke reflectie op de inhoud van kunst en de systematische reflectie op de vorm. Ze claimen beide gebieden als het hunne. (Omdat het brede maatschappelijke veld van intellectuelen zwijgt, komen ze daar mee weg - dat is waar).

in de tweede plaats:
Theaterwetenschappers beschouwen kritiek op deelaspecten van de reëel bestaande theaterwetenschap als totale verwerping. Ze gaan eenvoudig niet op de specifieke argumenten in, maar verdedigen zich alsof ze ongenuanceerd 'als geheel' in de prullebak worden geworpen.

in de derde plaats:
systematische reflectie op theater is nog niet hetzelfde als wetenschap. Er zijn tal van goede argumenten voor systematische reflectie op kunst die zonder 'wetenschappelijk niveau' kunnen.
Als de theaterwetenschap staat op de titel 'wetenschap' dan dient ze aan bepaalde eisen te voldoen. Veel van wat zich momenteel onder de noemer theaterwetenschap afspeelt maakt die eisen niet waar.

==

Johan Simons schept voor elk van zijn voorstellingen een vernieuwde drama-theorie, en hij publiceert die in de vorm van zijn voorstellingen. Die theorieën zijn misschien voorwetenschappelijk, maar dat zijn de meeste theorieën. Die theorieën worden getoetst in de voorstelling en bewijzen daarbij hun onmiddelijke zin. Vervolgens worden ze ten behoeve van de volgende voorstelling herzien.

Het werk van Dick Tanghe is een verzameling theatrale essays. Waarom zouden die minder waarde hebben dan geschreven essays?
Jullie schijnen te denken dat een theatermaker niet aan zelfreflectie doet; dat hij daarvoor een dramaturg naast zich nodig heeft. Het spijt me, maar dat kan ik alleen een zielige opmerking vinden die werkelijk volledig onderschat wat een theatermaker doet.

Dat theatermakers tegenwoordig vaak vindingrijk gebruik weten te maken van een compagnon die zich verdiept heeft in de geschiedenis van het theater betekent in het geheel niet dat het onmogelijk is theater te maken zonder zo'n compagnon. De eerste die dat zou moeten weten is die compagnon, want die heeft generaties theatermakers bestudeerd die nog nooit van dramaturgen hadden gehoord, als het goed is.

Maar wat die compagnons in de realiteit doen is dat ze die oudere theatermakers op de vuilnisbelt werpen als 'achterhaald'. Omdàt ze kunnen aantonen dat iets als eens eerder is gedaan, denken ze dat ze dat 'iets' in waarde te mogen verminderen. Wielen mogen maar één maal worden uitgevonden, is sinds hun verschijnen plotseling wet.

Ik draaf weer eens door; neem het me maar kwalijk, maar schrijf dan ook niet van die beledigende dingen over kunstenaars. Nogmaals: de enigen die zich momenteel nìet aan het maatschappelijk debat onttrekken zijn de kunstenaars. Ze fluisteren, scheeuwen, stellen, ontkennen, vallen aan en verdedigen dat het een lust is. De schouwburgen, concertzalen, bioscopen, musea en boekwinkels staan er vol mee, en dan lopen er nog horden kunstenaars gefrustreerd rond omdat ze niet verder komen dan laboratoria, werkplaatsen en workshops.

Zìj bestuderen de wetenschap en de wetenschappers en verwerken hun bevindingen in hun werk. Kunst is voor-wetenschap. Kunst is, als het dat wil, de wetenschap vooruit.
De wetenschap volgt op de terreinen die door de kunst zijn opengebroken, systematiseert, concretiseert. Dat is belangrijk, en ik wil de laatste zijn die dat ontkent. Maar de wetenschapper bij uitstek moet haar plaats, haar grenzen kennen: dat is namelijk een van de allereerste eisen die we aan de wetenschap mogen stellen: dat ze grenzen maakt, en plaats. De wetenschap heeft grenzen die de kunstenaar niet heeft. Erger nog: de grenzen die de wetenschap denkt te ontwikkelen worden regelmatig door de kunsten onderuitgehaald, waarna de wetenschap weer opnieuw kan beginnen.

Zo volgt de theaterwetenschapper hijgend Johan Simons, en draait Johan Simons kringetjes om de theaterwetenschapper. Zonder Johan geen drama-theorie.