oude meuk
Artikel
Er gebeurt weinig in de voorstelling 'Als 't licht wordt' die Jetse Batelaan presenteert tijdens de Regiedagen. Daardoor eisen details de aandacht van de toeschouwer op.
-door Derk Walters
De gebruikelijke sporthalreclame past, toeval of niet, erg goed bij de voorstelling. Avondmarkt, zo luidt de tekst die prominent in beeld is op de achtergrond van het 'toneel'. De handelingen die plaatsvinden op de kille gymzaalvloer spelen zich 's avonds af: zo'n twintig mannen en vrouwen, jong en oud, maken zich op om, onder toezicht van een man in wegwerkerstenue, plaats te nemen in hun bedden. Een net, gespannen over de volle breedte van de zaal, scheidt de acteurs van de toeschouwers; deze nemen het spel waar door de mazen. "Willen jullie je schoenen uitdoen bij het betreden van de zaal?", vraagt een begeleidster vriendelijk. De sporthal in Amsterdam-West had niet typerender kunnen zijn. Ver weg van de vele theaters die Amsterdam rijk is, troosteloos zoals je van een sporthal mag verwachten en in het bezit van alle clichés: een kantine met koffie uit plastic bekertjes en een vloer van hardgebakken tegels. De locatie wekt de nieuwsgierigheid: hoe maak je van een sportzaal een theateromgeving? Batelaans oplossing is zeer eenvoudig: hij laat de omgeving intact. Geen enkel facet van de hal is door de regisseur veranderd. Sterker nog: de toeschouwers moeten plaatsnemen op matten, bankjes en onderdelen van turntoestellen (wat mijn rug minder kon waarderen).
Op het eerste oog lijkt er geen contact te zijn tussen de acteurs. De bedgangers voeren hun eigen rituelen uit (pyjama aantrekken, tanden poetsen etc.), gadegeslagen door de toezichthouder. Wel imiteren de spelers vissen door allemaal hun mond geluidloos op en neer te bewegen. Deze non-verbale communicatie lijkt hooguit naar de toeschouwers gericht en niet bedoeld als onderling contact. Als iedereen na een minuut of tien in bed ligt, gaat het licht uit. De man in wegwerkersoutfit loopt nu en dan rondje, naar het schijnt ter controle, hoewel zijn taak niet helemaal duidelijk wordt. Pas als hij het 'toneel' verlaat en richting toeschouwers loopt, komt de eerste communicatie aan de orde. De man verschuift het net een stukje en plotsklaps ontluikt een synchroon gezang vanuit de bedden. Zodra de man het net terugschuift, houdt het gezang meteen weer op.
De spelers blijken een koor te vormen. Ze bieden hier niet onmiddellijk duidelijkheid over, omdat de eerste helft van de voorstelling, die een uur duurt, bijna geheel in stilte verloopt. Als iedereen in bed ligt, lijkt de tijd erg langzaam te verstrijken. Een man zit rechtop in zijn bed, maar nog steeds gebeurt er bijna niets. Noodgedwongen richt de toeschouwer zijn aandacht op de details: een enkele toiletganger of een zich omdraaiend personage. Op het moment dat de saaiheid toe dreigt te slaan, staat een vrouw op uit haar bed en begint ze rond te lopen. Ook zij wandelt langzaam richting het net. Als zij het net verschuift, beginnen de acteurs wederom in harmonie te zingen. De vrouw blijkt soliste te zijn, onder haar aanvoering zingt de cast ongeveer een halve minuut. Daarna keert de rust echter weer.
Batelaan slaagt erin de details een prominente plaats te geven. Sommige zelfs op een fascinerende wijze: tijdens het naar bed gaan ontdoet een man gedurende enkele minuten zijn tenen op minutieuze wijze van alle vuiltjes. Juist omdat de echte actie ontbreekt, dient de toeschouwer goed op deze kleinigheden te letten. Geen moment verkrijg je helderheid over de setting: wie zijn deze mensen, waarom slapen ze gezamenlijk? Deze vragen bieden gelukkig genoeg aanknopingspunten tot reflectie. Hoewel de spanningsboog lang is uitgesponnen, slaagt Batelaan erin de aandacht vast te houden. Het mooiste moment vind ik het geheel wegschuiven van het net als de ochtend zich aandient: het doek is eindelijk open, de voorstelling begint. Hiermee benadrukt de regisseur zijn titel: het stuk draait om het moment dat het licht wordt.
Na afloop uit een vrouw in het publiek luidkeels haar onvrede over het zojuist vertoonde. "Boe! Ik wil mijn geld terug! Mag ik de regisseur vragen waarom hij deze voorstelling heeft gemaakt?" Geroezemoes stijgt op uit het publiek: hoort zij erbij? Of is het echt een ontevreden toeschouwer die dat op een impertinente manier laat horen? Een meisje besluit haar te antwoorden: "Gelukkig is niet iedereen het met u eens", waarmee ze zich eufemistisch uitdrukt. Batelaan heeft ons volledig overtuigd.